De Eem vs. de Rijn

Natuur verkoos den gront in liefelijcke streecken.

Dat Griecken Tempe love, en d’oude Hengstebron:

ik loof dit lantprieel op ’t ruischen van de beecken;

ik loof den Heilgen Bergh, den Duitschen Helikon.

De Nachtegael van Amisfort (1657); Joost van den Vondel

Een echte rivier?

Volgens sommige bronnen is de Eem met zijn 18 kilometer, de enige rivier die in Nederland ontspringt en in Nederland uitmondt. Als we in de directe omgeving kijken lijkt dit te kloppen. We zien veel stroompjes, maar die ontgroeien nooit het stadium van beek. Maar elders in Nederland komen toch heus rivieren voor die hun hele loop van monding tot bron in eigen land blijven. Ik noem alleen al de Tjonger in het zuiden van Friesland, die ook nog eens een stuk langer is. En de Eem heet bij de monding dan wel de Eem, aan de bron – en dat zijn er meerdere – zijn totaal andere namen verbonden.

Als we op zoek gaan naar de bron van de Eem, dan komen we uit bij enkele beekjes die aan de rand van de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug opborrelen. De belangrijkste zijn de Heiligenbergerbeek, de Barneveldse Beek en de Lunterse Beek. Zij voeren het water af dat eeuwen eerder als regen op de stuwwallen neergutste. Dit water zakte in de zandgronden van de stuwwal weg en kwam in het grondwater terecht. Na een lange reis kwam dit water als kwelwater aan de voet van de Veluwe en de Utrechtse Heuvelrug weer aan de oppervlakte.

Al deze beken en beekjes, sommige door de mens gekanaliseerd, komen in de buurt van Amersfoort uiteindelijk samen in de Eem. Om de laatste 18 kilometer als heuse rivier furore te maken. Want dat de rivier de Eem heet, dat zullen we weten. Namen als Eemnes, Eemdijk, Eembrugge en Eemland zeggen al genoeg. En dan te bedenken dat de naam Amersfoort komt van de oude benaming voor de Eem, de Amer.

Een echte rivier!

Bij rivieren wordt vaak op een andere schaal gedacht. Brede, slingerende snelwegen van water vlakbij de monding, smalle dalen met af en toe een waterval en stroomversnellingen verder weg. En aan begin een gletsjer waar het smeltwater de bron van de rivier vormt. Kijkend naar de grote rivieren in Europa zoals de Rijn, de Rhône en de Po dan klopt dat beeld deels. Ze ontspringen allemaal in de Alpen op een hoogte tussen de 1500 en 2000 meter, al heeft alleen de Rhône een echte gletsjer als bron. De Rijn bijvoorbeeld begint als een miezerig plasje water ergens midden in Zwitserland dat het moet hebben van de macht van het getal en de zwaartekracht. Vanaf de bron vlakbij de Oberalppas in Graubünden van wat dan de Voor-Rijn heet, komen er steeds meer kleine beekjes bij en door de grote hoogteverschillen vormt zich al snel een razende beek die zich via stroomversnellingen en watervallen naar beneden stort. De rivier is dan alleen nog bevaarbaar voor kano’s en rafts. Over korte afstand wordt een groot hoogteverschil overbrugd. Het zogenaamde verval is erg groot. Het eroderend vermogen van de rivier eveneens. Zeker als bij noodweer extra water in de rivier terechtkomt. Dan worden niet alleen grind en kiezels door het water meegevoerd. Dan kunnen ook kleine keien en soms zelfs hele rotsblokken worden meegevoerd. Dankzij dit grote eroderende vermogen snijdt de rivier zich hier sterk in.

Wanneer de Rijn de Alpen verlaat worden de hoogteverschillen stukken minder en neemt het verval ook af. Dit geldt tegelijkertijd voor de erosieve kracht. Als de rivier veel water vervoert dan wordt er ook nog grind en een enkele kiezel meegenomen. Midden in de zomer wanneer de afvoer gering is en de stroomsnelheid ook, dan is het vaak alleen nog zand en klei dat wordt meegenomen. In dit middendeel van de rivier is er afwisselend sprake van erosie en sedimentatie. Vlak voordat de Rijn bij Basel breed en bevaarbaar wordt voor grote rijnaken, stort het zich bij Schaffhausen nog één keer naar beneden.

Voorbij Basel denkt de Rijn even bijna bij zee te zijn. Geflankeerd door Zwarte Woud en Vogezen komt de rivier in de tussenliggende slenk terecht. Tot aan Frankfurt meandert de Rijn hier traag en breed over de vrijwel vlakke Boven-Rijnse laagvlakte. Er vindt hier alleen sedimentatie van zand en klei plaats. Voorbij Frankfurt stuit de Rijn echter op een paar dwarsliggende gebergten zoals de Taunus en de Hunsrück. Met moeite heeft is de Rijn erin geslaagd hier doorheen te breken*. Hier aan de voet van de Lorelei vindt alleen erosie plaats en vrijwel geen sedimentatie. Voorbij Koblenz komt de rivier weer in rustiger vaarwater. Was het verval tussen Basel en Bonn – een afstand van ongeveer 500 kilometer – nog ruim 200 meter, tussen Bonn en de zee – ongeveer 350 kilometer varen – hoeft de Rijn nog maar een goede 40 meter te overbruggen. De Rijn begint weer te meanderen en het is duidelijk dat op het laatste traject er alleen nog maar sedimentatie van zand en klei plaatsvindt. Wanneer de Rijn bij Lobith Nederland binnenkomt is deze echt bijna bij de zee. De rivier vormt dan een delta. Hij slingert niet alleen, hij splitst zich ook op in meerdere takken. De grootste, de Waal, gaat via Nijmegen naar Rotterdam. De andere tak, de Nederrijn, verandert nog een paar keer van naam om ook bij Rotterdam in zee uit te monden.**

Samen sterk.

Al deze verschillen overziend lijken de beide rivieren weinig gemeen te hebben. Toch zijn ze beide betrokken bij een van de minder bekende verdedigingswerken van Nederland, de Grebbelinie. Deze waterlinie loopt van Rhenen tot aan Spakenburg en moest de vijand uit het oosten een tijdje ophouden zodat in het westen de Hollandse Waterlinie helemaal in gereedheid kon worden gebracht. Ook langs de Grebbelinie *** zouden grote gebieden onder water worden gezet. Hiervoor werd water gebruikt uit de Eem en haar bronrivieren en uit de Rijn. Sinds 1940 weten wij in Nederland wat de waarde is van water als hindernis voor de vijand. De Duitsers vlogen er en masse overheen en alleen bij een klein stukje werd kort weerstand geboden en dat was niet omdat het water was, maar een berg, de Grebbeberg.

* Het is niet zo dat de Rijn hier letterlijk doorheen is gebroken. Toen deze gebergten werden gevormd stroomde de Rijn hier al. De Rijn wist het omhoogkomende gebergte steeds snel genoeg af te breken zodat het vandaag lijkt alsof de Rijn er dwars doorheen is gebroken. Ditzelfde proces geldt voor de Maas die door de Ardennen is ‘gebroken’.

** Op de verschillende mondingen van de Rijn door de eeuwen heen kom ik in een ander blog nog terug.

*** zie apart blog over Grebbelinie (zsm beschikbaar)

Rückschlag, afgesneden door de ‘Spoorweg van de Hoge Venen’

Dit verhaal over een Duitse enclave in België begint in Luxemburg, bij het plaatsje Troisvierges. Dit ‘stadje van de drie maagden Geloof, Hoop en Liefde’ was al twee eeuwen een bedevaartsoord toen het aan het eind van de 19^e eeuw in de vaart der volkeren werd opgestuwd. De industriële revolutie bereikte nu ook de uithoeken van Europa.

Spoorweg van de Hoge Venen

In 1889 werd deze plaats per spoor verbonden met Aken, of eigenlijk beter gezegd Rothe Erde, een belangrijk industriegebied vlakbij Aken. Deze zogenaamde Vennbahn was een belangrijke schakel in het vervoer van kolen- en ijzererts in het westen van Duitsland en naar Luxemburg. Tegelijkertijd bood het de bevolking van de afgelegen Hoge Venen en de westelijke Eifel de mogelijkheid om in Aken in de fabrieken te gaan werken.

De Eerste Wereldoorlog

In 1914 klonk in Troisvierges het startschot voor de Eerste Wereldoorlog aan het Westfront. Op 1 augustus viel hier het 69^e infanterieregiment van de Duitsers het neutrale Groothertogdom Luxemburg binnen. Tevens werd de Vennbahn gebruikt om troepen te verplaatsen in de richting van Luik om zo België aan te vallen. De rest van de oorlog is geschiedenis en ik ga gelijk door naar de Vredesbesprekingen in Versailles. In de Spiegelzaal werd vanaf 1919 onderhandeld over het lot van Duitsland. Daar werd bepaald dat de Duitse landsdelen Eupen en Malmedy, die sinds 1815 Duits waren, bij België moesten worden gevoegd. Dit had tot gevolg dat de Vennbahn zich afwisselend op Belgisch en Duits grondgebied bevond. België vond dit erg bezwaarlijk voor de economische ontwikkeling van de nieuwe steden Eupen en Malmedy en wilde graag volledige zeggenschap over de spoorlijn. Op 27 maart 1920 werd door een speciale grensvaststellingscommissie de Vennbahn in zijn geheel dan ook aan België toegewezen.

Afgesneden

Op zes plaatsen sneed dit smalle stukje België dwars door Duits grondgebied. Op deze manier ontstonden er enclaves van Duitsland in België. De meest zuidelijke, Hemmeres aan de Our kwam in 1949,bij België en werd in 1958 tezamen met het bijbehorende stuk spoorlijn teruggegeven aan Duitsland. De overige vijf enclaves bleven tot vandaag de dag bestaan. En hoewel er geen grenscontroles plaatsvonden, wordt er toch onderhandeld over teruggave van de stukken spoorlijn tussen Duitsland en de enclaves. De kleinste van deze enclaves is het sinds 1972 bij Monschau horende Rückschlag. Dit slechts anderhalf hectare grote weiland met één huis erop wordt nu al bijna een eeuw door de spoorlijn, een weg, de Auf Aderich en een sloot van Duitsland gescheiden.

Fietsen

De Vennbahn werd na de Tweede Wereldoorlog steeds minder belangrijk. Allereerst werd het personenvervoer geschrapt. Zo reed op 17 november 1950 de laatste personentrein naar Troisvierges en werd in de decennia erna ook het vrachtvervoer steeds schaarser. De laatste treinen die over dit traject reden brachten tot 1989 militair materieel naar het oefenterrein bij Eisenborn. Daarna reeds nog korte tijd een toeristentrein over een deel van het traject en ook heeft men geprobeerd met railfietsen toeristen te trekken. Vandaag de dag is op een groot deel van het tracé de rails weggehaald, vervangen door een laag asfalt en omgetoverd tot fietspad. En zo kwam ik ook ooit in Troisvierges aan, op de fiets.

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 13

13^e etappe  Belfort – Longwy over 325 km (22 juli 1914)

Poincaré is nog in Rusland en twee zaken worden duidelijk. Een verbond van Rusland, Frankrijk en Duitsland is onmogelijk en de legers van Frankrijk en Rusland zullen in 1916 “een verpletterende meerderheid boven alle Europeesche legers geven.” Dit staat te lezen in het Rotterdams Nieuwsblad van 21 juli 1914. Deze stevige taal is een reactie op de uitbreiding van het Duitse leger. De Tsaar probeert er nog wel een vredelievende draai aan te geven door te zeggen: “Wij willen sterk genoeg zijn, om tot vrede te kunnen dwingen.”  In het Nieuwsblad van het Noorden lezen we dat in de Russische media het idee ontstaat dat Rusland zich door Frankrijk niet moet laten meeslepen in een eventuele oorlog. In de Nieuwe Rotterdamse Courant lezen we dat de Russen ook weinig vertrouwen hebben in Engeland als betrouwbare partner in de Triple Entente. Dat klopt misschien wel met wat we in het Rotterdam Nieuwsblad lezen. Lloyd George van Engeland slaat ook nog steeds geen oorlogstaal uit als hij zegt: “Vrede is voor ons van ‘t hoogste belang.”

In het Nieuwsblad van het Noorden van 22 juli lezen we dat er geruchten zijn dat Oostenrijk-Hongarije een ultimatum voorbereid. Daar staat ook dat een oorlog met Servië in Oostenrijk-Hongarije populair zal zijn. Terwijl Servië volgens de krant geen oorlog zal aandurven en alleen als het wordt aangevallen zich zal verdedigen. Tevens zegt de krant dat alles afhangt van Oostenrijk-Hongarije. Zullen zij terugschrikken van het dreigement van de Russen dat zij Servië steunen in het geval van een aanval? Volgens de krant hangt dat sterk af van de eensgezindheid van de Triple Entente. Gezien die berichten hierboven is die eensgezindheid nog ver te zoeken. Komt een oorlog dan toch dichterbij? De Tour trekt zich er nog weinig van aan. De rennerskaravaan trekt vandaag Elzas-Lotharingen binnen. Al gaat dat wel anders dan vroeger. De renners worden begeleid door soldaten te fiets.

De winnaars

De start en finish zijn vandaag in Frankrijk, maar het grootste deel van de rit van vandaag gaat door betwist gebied. In ieder geval betwist door Frankrijk. Sinds de oorlog tussen Duitsland en Frankrijk van 1870-1871 is Elzas-Lotharingen Duits. Dit is een doorn in het oog van Frankrijk en staat een eventuele dialoog tussen beide landen danig in de weg.

Van de Tour-winnaar van 1909, Francois Faber was tot op vandaag weinig vernomen. Bij de start staat hij op een tiende plaats en zijn achterstand op Philippe Thys bedraagt maar liefst ruim zes uur. Als hij na 114 kilometer fietsen wegspringt, laten de leiders hem gaan. Ook omdat het nog  meer dan tweehonderd kilometer fietsen is. Faber bouwt zijn voorsprong gestaag uit en niets lijkt een etappezege vlakbij de grens met Luxemburg, zijn vaderland, nog in de weg te staan. Het laatste uur lijkt het toch nog mis te gaan. Zigzaggend gaat hij over de weg. Iemand zal later zeggen: “Hij leek wel stomdronken*.” Met nog tien kilometer te gaan botst hij tot overmaat van ramp ook nog eens tegen een auto. Met heel veel moeite staat hij weer op en rijdt verder. Wonder boven wonder komt hij toch nog als eerste over de streep in Longwy. Een groep van tien achtervolgers met daarin de favorieten volgt op ruim zes minuten. De grootste belager van Thys, Henri Pelissier wint de sprint van dit groepje. Met nog twee etappes te rijden lijkt niets de eindzege van Thys meer in de weg te staan.

De verliezers

Francois Faber beschouwt Frankrijk zijn hele leven als zijn tweede vaderland. Hij heeft een Luxemburgse vader en daardoor de Luxemburge nationaliteit, maar hij wordt op 26 januari 1887 in het Franse Aulnay-sur-Iton, ten westen van Parijs geboren. Door zijn overwinning in de Tour de France van 1909 is hij desalniettemin de eerste niet-Franse winnaar van de Ronde. Faber start in alle Tours tussen 1906 en 1914. Daarin wint hij in totaal maar liefst 19 etappes. Hij is nog steeds recordhouder met vijf etappezeges op rij in de door hem gewonnen Tour van 1909. Het jaar ervoor en erna wordt hij ook nog eens knap tweede. In zijn laatste Tour de France komt hij als negende in Parijs aan. Ook wint hij nog een handvol klassiekers. In 1908 wint hij de Ronde van Lombardije. In 1909 wint hij Parijs – Brussel en Parijs – Tours, een koers die hij ook in 1910 weet te winnen. In 1913 wint hij misschien wel zijn mooiste klassieker, Parijs – Roubaix. Nog onwetend dat hij twee jaar later in dezelfde omgeving zijn leven geeft voor zijn tweede vaderland.

Omdat Faber Luxemburger is kan hij geen dienst nemen in het Franse leger. Daarom meldt hij zich op 22 augustus 1914 bij het Franse Vreemdelingenlegioen. Hij komt hier bij het 2^e regiment de Marche van het . In het voorjaar van 1915 is hij gelegerd nabij Carency. Hier wordt tussen 9 mei en 18 juni de Tweede Slag van Artois uitgevochten. Naast Franse divisies, vechten hier ook enkele Britse divisies tegen in totaal 18 Duitse divisies. Het doel van deze slag is tweeledig. Aan de ene kant willen de Fransen en Britten enkele strategische bergruggen op de Duitsers heroveren. Deze ruggen zijn vooral van strategisch belang. Daarnaast is het de bedoeling om Duitse troepen weg te trekken uit Ieper waar een paar weken eerder de Tweede Slag van Ieper is begonnen. De Duitsers dreigen daar door te breken en op deze manier moeten de Franse, Britse en Belgische troepen daar meer lucht krijgen. De strijd gaat heen en weer en terreinwinst moet soms een paar dagen later alweer worden opgegeven. De tol wordt vooral betaald met mensenlevens. Aan beide zijden sneuvelen in totaal bijna 200.000 man. Een van hen is Francois Faber. Over zijn overlijden op 9 mei 1915 doen twee verhalen de ronde. Het eerste is een romantisch verhaal waarbij hij door een sluipschutter wordt getroffen op het moment dat hij een telegram krijgt waarin staat dat hij vader is geworden van een dochter. Het ander verhaal past meer bij de werkelijkheid van de oorlog. Daarin wordt hij  dodelijk getroffen door vijandelijk vuur op het moment dat hij een gewonde collega uit het niemandsland probeert terug te brengen naar hun loopgraven.

 

* Het is in die tijd heel gebruikelijk om alcohol te gebruiken als pijnstiller. Het is goed mogelijk dat Faber ergens een pijntje had en een iets te hoge dosis pijnstiller heeft genomen.

 

Ik heb heel veel gehad aan:

de site Renners in de Grote Oorlog

het boek: The Shattered Peloton: The devastating impact of world War I on the Tour de France (Graham Healy)

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 10

10^e etappe  Nice – Grenoble over 323 km (16 juli 1914)

“Geen gevaar voor oorlog.” kopt het dagblad de Tijd bij een kort artikel waarin wordt gemeld dat de Minister van Oorlog van Oostenrijk-Hongarije met vakantie gaat. Is dit ijdele hoop of is het grootste gevaar op escalatie echt geweken? In het Nieuwsblad van het Noorden lezen we dat het Hongaarse Huis van Afgevaardigden over de betrekkingen met Servië heeft vergaderd. De verhouding tot Servië dient opgehelderd en ook de bejegening door de Serven van de Oostenrijks-Hongaarse bevolking in Belgrado is reden tot zorg. Voorlopige conclusie is dat oorlog niet onvoorwaardelijk de oplossing tot het conflict hoeft te zijn. Ligt hier de sleutel voor de vrede?

We lezen ook over de zorgen die in Parijs heersen over de staat van het Franse leger en de verdediging aan de oostgrens. Er wordt verzekerd dat eind 1915 het Franse leger bijna net zo sterk is als het Duitse leger nu. De New York Times meldt dat de Duitse staatsbank geld vasthoudt om in geval van oorlog voldoende financiële middelen achter de hand te hebben. Dit zou wel een teken zijn dat Berlijn rekening houdt met een oorlog. Opzienbarend is ook het telegram van de Duitse kroonprins aan een gepensioneerde luitenant-kolonel. Waarin hij spreekt over de Franse wraakzucht en Russische expansiedrift. “Feitelijk is deze voorbereiding niet meer te onderscheiden van gereedheid voor den oorlog en in het voorjaar van 1915 zal deze zoo volledig zijn, dat men iederen dag het binnenrukken kan verwachten van zoo geweldige legers als in Europa, ja op de gehele aarde, nog nooit aanschouwd zijn. Dan zal voor het Duitse Rijk en voor zijn bondgenooten de Schicksalsstunde slaan.” Dat er oorlog komt is dus duidelijk. Is de datum bedoeld als zand in de ogen van de Triple Entente of serieus bedoeld? Het past wel bij de tactiek van de overrompeling volgens von Schlieffen. De Tour de France gaat ondertussen de laatste fase in.

De winnaars

Deze etappe was eindelijk weer een kolfje naar de hand van Henri Desgranges. Blij dat hij na de Pyreneeën, drie jaar geleden ook de Alpen in de Tour heeft genomen. Vandaag gaat het dwars door de Alpen naar Grenoble. Naast de verwachte strijd, zijn er ook veel valpartijen. Zo knallen de nummers drie en vier uit het klassement, de Belg Jean Rossius en de Fransman Jean Alavoine in de afdaling van de la Colle-Saint-Michel tegen elkaar en komen ten val. Alavoine weet terug in de kopgroep te komen, maar Rossius verliest het contact en zijn derde plaats. Een groepje van vier, met daarin Henri Pelissier en Philippe Thys gaat gezamenlijk over de laatste klim van de dag, de 1246 meter hoge Col Bayard en van deze vier in Pelissier de snelste in de sprint. Hij wint daarmee zijn eerste etappe dit jaar, maar wint geen tijd op zijn grootste rivaal Thys. Aan de ene kant kan Desgrange tevreden zijn over de rit van vandaag, aan de andere kant is de top van het klassement al lange tijd hetzelfde. Komt hier nog verandering in?

De verliezers

Onderweg door de Alpen stappen ‘slechts’ vijf man af. Dit zijn echter niet de minsten. In de Tour van 2014 stapten binnen een week drie oud-winnaars af. In de Tour van 1914 zijn dat twee oud-winnaars en een toekomstige op een dag. Zo is daar Odile Defraye. Hij wint in 1912 de Tour de France en een jaar later ook nog eens Milaan-San Remo. Dit jaar kan hij de eerste vijf etappes goed meekomen. In de 5^e etappe wordt hij zelfs tweede. Een dag later verliest hij in de Pyreneeën echter bijna een uur en op weg naar Nice wordt hij door de hitte bevangen. Na een martelgang langs de boorden van de Middellandse Zee, komt hij ruim vier uur na de winnaar binnen. Hij weet dan al dat hij dit jaar Parijs niet gaat halen. Na de oorlog start Defraye nog drie keer in de Tour. Elke keer stapt hij al voor de Pyreneeën af.

Ook voor de 21-jarige Lucien Buysse is dit de laatste dag in de Tour de France. De pas 21-jarige broer van Marcel Buysse is bezig aan zijn eerste Tour en nog niet in de vorm die hij in de jaren ‘20 tentoon zal spreiden. In 1924 en 1925 heeft hij de pech dat hij in de ploeg van de Italiaan Ottavio Bottecchia fietst. Hij wordt respectievelijk derde en tweede achter zijn winnende kopman. In 1926 besluit hij in de zwaarste etappe die ooit in de Tour is gereden voor zijn eigen kansen te gaan. Bottecchia stapt die dag af en Buysse legt de basis voor zijn eerste en enige Tour-zege.

De derde renner die afstapt is de winnaar van 1910. Octave Lapize wordt op 24 oktober 1887 geboren in Montrouge. Voordat hij prof wordt behaalt hij al menig wielersucces. In 1907 wordt hij Frans kampioen veldrijden en op de Olympische Spelen van 1908 in Londen wint hij een bronzen medaille op de 100 kilometer op de baan. Als prof wint hij tussen 1909 en 1911 drie keer achter elkaar Parijs – Robaix. Ook wint hij drie keer Parijs – Brussel en een keer Parijs – Tours. Als hij in 1910 de Tour de France wint, pakt hij ook vier etappezeges. Daarna start hij nog vier keer in de Tour, maar haalt hij geen enkele keer Parijs. Wel wint hij nog twee etappes. Een paar weken na zijn afstappen breekt de oorlog uit en meldt hij zich als vrijwilliger bij het Franse leger. In het begin is hij ingedeeld bij de infanterie. Onder de indruk van de heldendaden van de Franse vliegenier Georges Guynemer* melde hij zich in de loop van de oorlog bij de luchtmacht. Tijdens een lesvlucht op 14 juli 1917 wordt zijn vliegtuig plotseling door vier Duitse vliegtuigen opgemerkt. Vlakbij Flirey, boven het front ten noordoosten van Nancy wordt hij neergehaald. Zwaargewond wordt hij naar het ziekenhuis van Toul gebracht, waar hij diezelfde dag aan zijn verwondingen overlijdt. Nadat hij eerst korte tijd op de militaire begraafplaats van Toul heeft gelegen, wordt hij op verzoek van zijn familie een paar maanden later herbegraven in Villers-sur-Marne.

 

* Georges Guynemer kreeg een sterrenstatus toe hij in luchtduel uitvocht met de Duitse held Ernst Udet. Toen hij merkte dat de machinegeweren van de Duitser dienst weigerden besloot hij niet verder te vechten. Hij groette zijn tegenstander en vloog terug naar de basis.  Hij sneuvelde op 11 september 1917 boven de Belgische loopgraven nabij Poelkappelle. Daar werd ook een standbeeld voor hem opgericht. Het verhaal gaat dat Ernst Udet en enkele collega-vliegers daar na de oorlog bloemen zijn komen neerleggen uit eerbied voor hun vroegere tegenstander.

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 9

9^e etappe  – Marseille – Nice over 338 km (14 juli 1914)

Het woord oorlog wordt steeds vaker genoemd. Zo lezen we in de Nieuws van den Dag voor Nederlandsch-Indië dat volgens sir Edward Grey de minister van Buitenlandse zaken van Engeland zijn land de vrijheid heeft om zelf te beslissen of het aan een of andere oorlog in Europa deelneemt en zich niet door bijvoorbeeld een vlootovereenkomst met Rusland wil laten dwingen. Ondertussen worden onderhandelingen tussen Wenen en Berlijn, als tegenwicht tegen de Triple Entente als fabels afgedaan. Waarschijnlijk om de gedachte aan een komende oorlog ver weg te drukken. Onderhandelingen die er waarschijnlijk wel waren. Zo worden de Duitse financiële maatregelen met het oog op een oorlog afgedaan als een canard. Weliswaar met een vraagteken, maar toch. Of het verhaal van de door Oostenrijk-Hongarije vergiftigde Russische gezant in Belgrado. Dit staat onder de kop ‘Dwaze geruchten.’ Ondertussen staan er allemaal kleine berichtjes over legeroefeningen aan zowel Duitse als Franse kant waarbij slachtoffers vallen. Zoals bij het Fort van Vitry ten zuiden van Parijs waar geoefend werd in het tot ontploffing brengen van onderaardse mijnen. Een veel gebruikte aanvalstactiek tijdens de loopgravenoorlog in de Eerste Wereldoorlog. Aan de andere kant deelt de Britse premier Asquith mee dat het lagerhuis in augustus op reces gaat. Het is duidelijk dat op het continent de spanningen toenemen en dat Engeland zich nog afzijdig probeert te houden.

De winnaars

De hitte weet ook op quatorze juilliet niet van wijken. De renners hebben het gevoel alsof een warme handschoen ze tegenhoudt en hen het fietsen onmogelijk maakt. Na een tiental kilometers besluit het peloton, op dat nog bestaand uit 69 renners, halt te houden om de verkoeling van de zee op te zoeken. Na deze onderbreking zijn de renners in ieder geval weer in staat tot enige strijd. Even denkt de Fransman Maurice Brocco* als eerste in Nice aan te komen. Maar hij onderschat de heuvel La Turbie vlak boven Monaco. Deze laatste hobbel voor aankomst in Nice is in deze hitte teveel voor hem. Met de fiets aan de hand wandelt hij omhoog. Machteloos moet hij toezien hoe zijn achtervolgers hem een voor een inhalen. Als eerste is daar de Belg Jean Rossius. Hij wint de etappe met een voorsprong van ruim zeven minuten op het duo Thys – Pelissier. De nummers 1 en 2 uit het klassement houden elkaar de hele etappe nauwlettend in de gaten en gunnen de ander geen meter winst. Rossius is nu opgerukt naar de derde plaats. Brocco komt uiteindelijk op bijna een uur achterstand als 20^e over de finish.

De verliezers

La Turbie is voor nog een andere renner niet genadig. Marcel Buysse, de oudere broer van de latere Tourwinnaar Lucien Buysse, wordt in de afdaling door een motorrijder aangereden en moet naar het ziekenhuis.

Een andere, veel bekender renner die vandaag dag opgeeft is Lucien Petit-Breton. Hij rijdt wel de etappe uit, maar hoort daar dat zijn moeder is overleden en vertrekt direct naar huis. Zijn naam komt ook niet meer in de uitslag van de dag voor. Hij wordt op 18 oktober 1882 als Lucien Georges Mazan in het Bretonse Plessé geboren. Op 8-jarige leeftijd vertrekt hij met zijn ouders naar Buenos Aires, Argentinië. Als hij op zijn 16^e bij een loterij een fiets wint, blijkt hij aanleg voor het fietsen te hebben. Aanvankelijk is hij vooral een baanwielrenner. Hierover krijgt hij slaande ruzie met zijn vader die wil dat hij een ‘echt’ beroep kiest. Lucien schrijft zich daarop bij de wielerbond in als Lucien Breton oftewel Lucien uit Bretagne. Hier plakt hij later nog Petit aan vast omdat er nog een renner met de naam Breton rondrijdt. Zijn talent als wielrenner blijkt al snel en hij wordt zelfs Kampioen van Argentinië. In 1902 keert hij terug naar Frankrijk omdat hij zijn dienstplicht moet vervullen. Hier komt hij erachter dat hij ook op de weg prima mee komt met de besten. In 1905 wordt hij in zijn eerste Tour de France al 5^e. Een jaar later doet hij het een plaatsje beter in in 1907 wint hij de Ronde van Frankrijk. In 1908 weet hij dit te herhalen en is hij de eerste renner die de Tour de France twee keer op zijn naam schrijft. Ook weet hij in die jaren enkele klassiekers op zijn naam te schrijven. In 1906 wint hij Parijs – Tours en in zijn topjaar 1907 wint hij Milaan-San Remo. Het lijkt net alsof hij daarna niet meer de motivatie op kan brengen om voor het hoogste te gaan. Tussen 1910 en 1914 start hij vijf keer in de Tour de France en twee keer in de Giro d’Italia. Geen enkele daarvan weet hij uit te rijden. Alleen in de Giro van 1911 slaagt hij erin een etappe te winnen. In 1912 is een derde plaats in Parijs – Tours zijn laatste echte wapenfeit. Als de oorlog zich aandient neemt Petit-Breton dienst bij het 11^e legerkorps. Hij vecht op verschillende plekken in Noord-Frankrijk aan het front. Hier raakt hij meerdere keren gewond. Cynisch genoeg sneuvelt hij niet in het gevecht. Op 20 december 1917 rijdt hij als ordonnans vlak buiten Troyes met zijn auto frontaal op een tegenligger. Lucien Petit-Breton is op slag dood.

*Brocco was in 1911 na de 9^e etappe uit de koers gehaald omdat hij niet voor zichzelf reed, maar tegen betaling hand- en spandiensten verrichtte voor andere renners. Henri Desgrange, die de Tour als een strijd van man tegen man zag, kon dit niet aanzien en haalde Brocco uit koers. Hij ging nog wel in beroep en mocht, hangende dit beroep, de 10 etappe nog wel van start. Met overmacht won hij deze etappe. Maar die avond werd zijn beroep alsnog afgewezen en moest hij de Tour alsnog verlaten. De etappewinst werd hem ook afgenomen.

 

Ik heb heel veel gehad aan:

de site Renners in de Grote Oorlog

het boek: The Shattered Peloton: The devastating impact of world War I on the Tour de France (Graham Healy)

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 7

7^e etappe Luchon – Perpignan over 323 km (10 juli 1914)

De hitte die de renners in de Tour teistert, zegt nog niet veel over de oplopende temperatuur in Europa. Nu de kroonprins en zijn vrouw zijn begraven beginnen de onderzoeken naar de moord. Wie zitten hier achter? In hoeverre is Belgrado en dus Servië verantwoordelijk? Een Duitse krant weet te melden, lezen wij in de Nieuwe Tilburgsche Courant, dat alle beschaafde staten tegen een groot Servendom zijn. Want dat is schadelijk voor de ‘Europeesche vrede.’ Opmerkelijk dat in dit verband wel Engeland, maar niet Frankrijk en Rusland worden genoemd. In diezelfde Nieuwe Tilburgsche Courant lezen we dat de Weense correspondent van de Echo de Paris weet te melden dat Oostenrijk-Hongarije geen oorlogszuchtige bedoelingen heeft. Maar de oorlog die onvermijdelijk gaat komen is soms toch al iets zichtbaarder. In het Bataviaasch Nieuwsblad staat dat de Russische landweeroefeningen en proefmobilisaties in Oostenrijk worden gezien als een poging om ‘Servië in den rug te dekken.’ Iets verderop lezen we dat in Berlijn Servische studenten zijn aangehouden met revolutionaire geschriften. De renners in de Tour maken zich voorlopig alleen nog maar druk of ze genoeg te drinken hebben onderweg.

De winnaars

De blijdschap van Henri Desgrange duurde helaas slechts één dag. Ondanks bergen als de Col de Portet d’Aspet en de Col de Puymorens vonden de toppers het te heet om elkaar het vuur te na aan de schenen te leggen. De top drie komt in een groepje van vijf over de finish in Perpignan. De etappe wordt gewonnen door Jean Alavoine, de oudere en succesvollere broer van de al eerder gememoreerde Henri Alavoine. Hij stond in de Tour van 1909 al op het podium, door als derde in Parijs aan te komen. Ook dit jaar wordt hij derde. Na de oorlog, waarin hij dus zijn broer verliest, wordt hij zelfs nog twee keer – in 1919 en 1922 – tweede. Beide keren achter de Belg Firmin Lambot. Wat betreft etappezeges in de Tour de France staat hij op de achtste plaats aller tijden met maar liefst 17 overwinningen. In 1920 waagt hij zich zelfs de grens over naar Italië en wordt 3^e in de Giro van dat jaar, waarin hij ook een etappe pakt. Achter Alavoine wordt Marcel Buysse vandaag tweede. De Belg is ook iemand om rekening mee te houden, want vorig jaar werd hij in zijn tweede Tour derde, nadat hij een jaar eerder bij zijn debuut gelijk vierde was geworden. Al had hij gisteren bijna  veertig minuten moeten toegeven op de aanvoerder van de ranglijst, Philippe Thys die vandaag derde wordt. De top vijf wordt gecomplementeerd met de verliezers van gisteren, Henri Pelissier en Jean Rossius.

De verliezers

Op iets meer dan een uur komt vandaag de Zwitser Emile Guyon als 24^e binnen. Als tweedejaars prof rijdt hij dit jaar zijn eerste Tour de France. Naarmate de Tour vordert lijkt hij steeds beter te gaan rijden. Hij komt uiteindelijk als 43^e op bijna 31 uur achterstand in Parijs aan. Hoewel hij uit het neutrale Zwitserland komt, meldt hij zich aan het begin van de oorlog als vrijwilliger aan. Waarschijnlijk is hij bevriend met collega Henri Alavoine. Hij wordt ook piloot bij de ‘1^e groupe Aviation MPLF’. En net als Henri Alavoine stort hij neer in de buurt van Pau. Ruim twee jaar later, slechts twee maanden voor het einde van de oorlog, overlijdt Emile Guyon in de rang van korporaal op 6 september 1918 als ook zijn vliegtuig neerstort.

 

 

 

Ik heb heel veel gehad aan:

de site Renners in de Grote Oorlog

het boek: The Shattered Peloton: The devastating impact of world War I on the Tour de France (Graham Healy)

 

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 4

4^e etappe Brest – La Rochelle over 470 km (4 juli 1914)

Terwijl de renners in het uiterste westen van Frankrijk zich klaarmaken voor de langste etappe uit deze Tour, lezen we dat in Weenen Kroonprins Franz-Ferdinand en zijn vrouw zijn begraven. Eerlijk gezegd werpt de Grote Oorlog in de Nederlandse kranten zijn schaduw nog niet vooruit. We lezen dat keizer Wilhelm van Duitsland zijn bezoekje aan zijn Oostenrijkse collega heeft afgezegd omdat hij een koutje heeft gevat met spit tot gevolg. Verderop lezen we de werkelijke reden: Hij wil Franz-Josef de vermoeienissen van een receptie besparen. Nergens iets over onderhandelingen, ultimatums en dreigementen. Het enige dat iets laat weten is een artikel over toenemend Frans nationalisme in Elzas-Lotharingen. We lezen dat het ‘den laatsten tijd vaak is voorgekomen dat personen, die van uitstapjes over de grens terugkeerden, Fransche vlaggen en allerlei insignes in de Fransche kleuren zichtbaar droegen…’

De winnaars

De Ronde van Frankrijk vertrekt voor een rit van maar liefst 470 kilometer. In een ruk wordt Bretagne weer verlaten en rijden ze naar de havenstad La Rochelle. Al vrij snel gaan twee rijders ervandoor. Constant Ménager en Emile Georget rijden een groot deel van de dag op kop. Omdat met name de ploeg van Rossius de leiding niet kwijt wilde aan de Fransman, werd de voorsprong op het peloton nooit te groot en uiteindelijk werd het duo teruggepakt. Vlak voor de finishplaats ontsnappen twee andere renners, de Fransman Henri Pélissier en de Zitser Oscar Egg. Zij houden hun voorsprong wel vast en sprinten uiteidnelijk om de etappezege. Egg wint en een groepje met de favorieten volgt op een kleine twee minuten. De Belgen Thys en Rossius staan nog steeds gedeeld op de eerste plaats. Omdat de gele trui nog niet bestaat, is het ook niet de vraag wie die mag aantrekken. Pélissier is dankzij zijn tweede plaats opgeklommen naar de derde plaats op een kleine vijf minuten achter de leiders.

 

De verliezer

Op 2 uur, 21 minuten en 48 seconden van Egg komt die dag de Fransman René Cottrel als 52^e  van de 87 overgebleven renners over de finish. Als René Edouard Louis Cottrel wordt hij op 18 juli 1885 te Saint-Ouen geboren. Als hij in 1914 aan de Tour meedoet is hij al een paar jaar beroepsrenner. In 1913 wordt hij 10^e in Parijs – Tours, in 1914 wordt hij 61^e in Parijs – Roubaix en zijn eerste Tour rijdt hij knap uit. Hij komt als 47^e in Parijs over de streep op ruim 47 uur van de winnaar. Elke etappe moet hij meer dan meerdere uren op de ritwinnaar prijsgeven. Zijn beste prestatie is een 42^e plaats in de 8^e etappe op slechts 35 minuten van de winnaar.

Tweeëneenhalf jaar later sneuvelt hij op 5 november 1916 bij Fort-de-Vaux iets ten oosten van Verdun. Hier is in het voorjaar en de zomer van 1916 zwaar strijd geleverd. Eerst vallen er aan Duitse zijde vele slachtoffers in de vele pogingen het fort te bezetten. Wanneer dat op 7 juli eindelijk lukt, gebeurt hetzelfde aan Franse kant. De vele aanvallen eindigen met veel slachtoffers maar zonder enig resultaat. Het Fort valt pas weer in Franse handen als op 2 november de Duitsers het plots verlaten. Drie dagen later overlijdt Cottrel alsnog aan de verwondingen opgelopen bij een van de nutteloze stormlopen.

Ik heb heel veel gehad aan:

de site Renners in de Grote Oorlog

het boek: The Shattered Peloton: The devastating impact of world War I on the Tour de France (Graham Healy)

De Barcelona-stoel – Ludwig Mies van der Rohe & Lilly Reich

Less is More

De Europese puinhopen van na 1918 waren een ideaal uitgangspunt. Om helemaal opnieuw te beginnen. Geen poespas en tierlantijnen, maar eerlijk en abstract. Less is more werd in de kunst en in de architectuur voor veel vernieuwers het motto. Zo ook voor de Duitser Ludwig Mies van der Rohe. Verbonden aan het beroemde Bauhaus rekende hij af met het overbodige in de architectuur. Zowel het huis als haar interieur straalde eenvoud uit in al zijn facetten.

Voor de Wereldtentoonstelling van 1929 in Barcelona had Mies van der Rohe zijn beroemde paviljoen ontworpen. Direct na de tentoonstelling weer afgebroken, is het in de jaren ’80 op ongeveer dezelfde lokatie weer herbouwd. Toen ik daar een paar jaar geleden was, werd ik overdonderd door de spectaculaire eenvoud. Een paar wanden van luxe natuursteen, een plat dak, veel glas en een ondiepe vijver. Dit geeft het gebouw zoveel ruimte dat het veel groter lijkt dan het in werkelijkheid is. Ook het interieur is sober. Het beeld ‘Der Morgen’ van Georg Kolbe en een paar stoelen. Met voetenbankje. Maar dit zijn niet zomaar stoelen, het is de Barcelona-stoel. Volgens Tom Wolfe in zijn boek ‘Van Bauhaus tot ons huis’; “Het Platonische ideaal van de stoel; puur arbeiderswoning-leer en roestvrij staal, het meest volmaakte meubelontwerp van de twintigste eeuw.”

Hier kan ik met het verhaal stoppen. Vaak gebeurt dat ook want ook de kunstwereld is grotendeels een mannenwereld. Kijk maar naar de kunstenaars op mijn blog. Bijna allemaal mannen. Bijna, want misschien zijn de echte makers van het tapijt van Bayeux wel vrouwen geweest, maar we kennen hun namen niet en zullen het dus nooit zeker weten. Bij de Barcelona-stoel ligt dat anders. Die is niet alleen het product van Ludwig Mies van der Rohe, maar ook van een vrouw, Lilly Reich.

Van 1925 tot 1938 werkten Lilly en Ludwig nauw samen. Zij zorgde voor de inrichting van woningen die Mies van der Rohe ontwierp en samen waren zij in 1929 verantwoordelijk voor het tot stand komen van de Duitse bijdrage aan de Wereldtentoonstelling in Barcelona. Samen ontwierpen zij de Barcelona-stoel. Toen Mies van de Rohe een jaar later directeur werd van Bauhaus, werd zij de enige vrouwelijke docent daar. In 1933 werd Bauhaus opgeheven, omdat de kunst waarin werd gedoceerd als ontaard werd beschouwd door de Nazi’s. Een paar jaar later zou Mies van der Rohe naar de Verenigde Staten emigreren. In 1939 was Reich een paar weken in Amerika op bezoek bij Mies van der Rohe. Omdat hij niet erg voortvarend probeerde haar over te halen om ook Duitsland vaarwel te zeggen, keerde zij terug naar haar vaderland. In de oorlog onderhield zij nog wel een uitgebreide correspondentie met Mies van der Rohe, maar zij zouden elkaar nooit meer zien. Wel is zij er verantwoordelijk voor dat het grootste deel van het persoonlijke archief van Mies van der Rohe dat nog in Duitsland was, bewaard is gebleven. Toen de geallieerde bombardementen op Berlijn begonnen, heeft zij alles in veiligheid gebracht op een boerderij buiten de hoofdstad. De laatste twee jaar van de oorlog zat zij gevangen in een werkkamp. Na de oorlog wilde zij de Deutsche Werkbund nieuw leven inblazen. Dit nieuwe leven heeft zij helaas niet meer mogen meemaken. In 1947 overleed zij op 62-jarige leeftijd.

De stijl van Mies van der Rohe en de zijnen was ondertussen aan een grote vlucht bezig. De verhuizing naar Amerika wierp zijn vruchten af. De architectuur van de ‘Internationale Stijl’, werd leidend tot diep in de jaren ’70. Elke architectuurstudent in die jaren had op zijn kleine kamertje een matras op een deur met bakstenen als poten en een molton deken. Op de grond lag een sisalmat en aan weerszijden van die mat stonden twee stoelen. Twee Barcelona-stoelen.

Muziek & Geschiedenis: Klein Orkest – Over de Muur (1984)

Over de Muur

In het voorjaar van 1985 stond ik tijdens een excursie Fysische Geografie iets buiten het dorpje Duderstadt aan de Duits-Duitse grens. Naast de geografie van de Harz en haar voorland besteedden wij ook aandacht aan de Sociale Geografie van dit stukje Duitsland. Er waren weinig plekken in het voormalige West-Duitsland waar de openbare weg zo dicht langs deze zogenoemde Inner-Deutsche Grenze liep. Wij keken uit op kilometers prikkeldraad, een brede strook niemandsland, om de paar honderd meter een wachttoren en een onbereikbaar Oost-Duitsland. Toen ik later een verslag schreef over dit deel van de excursie had ik het over de Immer-Deutsche Grenze. Vrijwel iedereen ging er toen nog van uit dat de BRD en de DDR voor altijd gescheiden zouden blijven. Voor de oorzaak moeten we terug naar 1945.

De Tweede Wereldoorlog is net voorbij. Duitsland als verliezer wordt opgedeeld in vier zones. De vier overwinnaars, de Sovjet-Unie, de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk krijgen elk zeggenschap over een zone. Daarnaast wordt ook Berlijn in vier van zulke zones verdeeld. Bijzonder in deze is dat Berlijn midden in de zone van de Sovjet-Unie ligt. In 1949 vormen de drie westelijke zones samen de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) met Bonn als hoofdstad. De zone van de Sovjet-Unie gaat verder als de Duitse Democratische Republiek (DDR) met Oost-Berlijn als hoofdstad. Deze tweedeling was hoofdzakelijk het gevolg van de toen heersende Koude Oorlog tussen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten. Hier kom ik later vast nog op terug bij een ander liedje. In 1961 wordt de tweedeling nog scherper als de Sovjet-Unie dwars door Berlijn een muur bouwt. Tot die tijd kon met redelijk makkelijk van Oost naar West (en omgekeerd). Deze muur en ook het hek tussen Oost-en West-Duitsland wordt gebouwd om de leegloop vanuit Oost-Duitsland en dan met name van de geschoolde mensen een halt toe te roepen. In de nacht van 12 op 13 augustus werd de muur gebouwd en alleen via streng bewaakte ‘checkpoints’ kan met nog van West naar Oost (en weer terug). Vanuit Oost-Duits oogpunt wordt trouwens gesproken van een antifascistische beschermmuur. Om spionage, infiltratie, sabotage en smokkel vanuit het verderfelijke Westen tegen te gaan. De Oost-Duitse grenswachten krijgen het bevel om op iedereen te schieten die de Muur wil oversteken om naar het Westen te vluchten. Veel ontsnappingspogingen lukken, maar er vallen ook ruim 200 doden. In de jaren erna groeit de Muur uit tot HET symbool van de Koude Oorlog. Zo staat John F. Kennedy op 23 juni 1963 op een houten platform en roept naar alle inwoners van Berlijn, “Ich bin ein Berliner”* Op 12 juni 1987 doet Ronald Reagan dit nog eens dunnetjes over. Hij roept zijn Sovjet-collega op om de Muur tussen Oost en West neer te halen. Op dat moment is het lied van het Klein Orkest drie jaar oud en nog steeds superactueel. Ondanks de oproep van Reagan en de Perestrojka van Gorbatsov verwacht niemand dat de actualiteit van dit lied snel zal veranderen. Maar in 1989 gaat het hard. Eerst ontstaan er gaten in het IJzeren Gordijn in Hongarije en Tsjechoslowakije. Duizenden Oost-Duitsers gaan op een permanente vakantie naar West-Duitsland. De druk op de eigen grens wordt onhoudbaar. Op 9 november is het dan zover. De eerste gaten worden in het beton gehakt en binnen een dag is de Berlijnse Muur gevallen. Een volksfeest barst los en na bijna 40 jaar sluiten familieleden elkaar weer in de armen. Binnen een jaar is Duitsland weer verenigd en van de Muur zijn nog maar een paar kleine stukken zichtbaar. In vele laden liggen waarschijnlijk stukjes gekleurd beton te verstoffen.

Ik heb dit allemaal niet van dichtbij meegemaakt. Op reis door Zuid-Amerika zag ik wel steeds meer Duitse rugzaktoeristen opgewonden met het thuisfront bellen en een vervroegde vlucht terug naar Duitsland boeken. Hoewel ik het erg jammer vond om dit stukje wereldgeschiedenis te moeten missen, heb ik ook een beetje historie meegemaakt. Op 14 december 1989 waren er in Chili voor het eerst weer vrije verkiezingen. Ik heb toen in Santiago de Chili midden in de mensenmassa die de herstelde democratie verwelkomde en het afscheid van Pinochet vierde, een waar volksfeest meegemaakt.

Ik vind het bijzonder dat het lied van het Klein Orkest nog steeds zo populair is. ‘Over de Muur’ stond in 2011 op 83 in de Top 2000. Voor iedereen onder de 25 jaar die zich afvraagt waar dit lied over gaat daarom bovenstaand verhaal.

• Taaltechnisch klopt dit niet. Eigenlijk had hij moeten zeggen, “Ich bin Berliner.” Nu zei hij eigenlijk dat hij een Berliner bol was. In 1987 ging dan ook het grapje rond dat Reagan bij zijn bezoek aan Duitsland in Hamburg zou roepen, “Ich bin ein Hamburger.”
• PS. Ik ben er via o.a. Twitter op gewezen dat Duitse taalkundigen het gebruik van ‘Ein’ niet afwijzen en de uitspraak van Kennedy dus niet als fout bestempelen.

Andere songs:

Ik beperk mij hier tot songs over Berlijn en de Muur. Songs over de Koude Oorlog komen misschien bij een volgende #MGTweet aan de orde. Ik heb de inzenders wel beloond met bonuspunten. PS. The Wall van Pink Floyd heeft ook niets met de Berlijnse Muur te maken. Pas in 1989 werd de symboliek van het lied gecombineerd met de symboliek van dat moment.

Lou Reed – Berlin  (dank aan: @AdvanderZee)

The Heavenly States – Berlin Wall (dank aan @anna21mei)

S.U.C.M.E – Berlin Wall  (dank aan @anna21mei)

Fischer Z – Berlin

Elton John – Nikita  (dank aan @RinaRosier en @polderdom)

Udo Lindenberg – Mädchen aus Ost-Berlin  (dank aan @daisyfeetje)

Muziek & Geschiedenis: Sketches of Spain – The Nits

De Spaanse Burgeroorlog

De wortels voor de Spaanse Burgeroorlog liggen in 1923. In dat jaar pleegde Miguel Primo de Rivera een coup. De koning van Spanje, Alfons XIII, bleef als een soort marionet op zijn plaats en het land kreeg een eenpartijenstelsel op fascistische grondslag. De koning noemde Primo de Rivera bij een staatsbezoek aan Italië ooit trots ‘mijn Mussolini’. In 1930 werd de kritiek op Primo de Rivera zo groot dat hij aftrad en naar Frankrijk vluchtte. Een collega-generaal nam zijn functie kort over, maar er kwamen toch weer verkiezingen. Bij de gemeenteraadsverkiezing van 1931 wonnen de republikeinen en socialisten de verkiezingen. Half Spanje ging de straat op en eiste het aftreden van de koning, die zij beschouwden als een collaborateur. Zonder troonsafstand te doen, verliet hij kort daarna Spanje en op 14 april 1931 werd de Tweede Spaanse Republiek uitgeroepen.

In de jaren daarna werden de tegenstellingen tussen links en rechts in de Spaanse politiek steeds scherper. De republikeinen en socialisten vormden uiteindelijk de linkse alliantie ‘Frente Popular’ (Volksfront). Aan de andere kant van het politieke spectrum was het vooral het rechtse blok van de CEDA, het ‘nationale contrarevolutionaire front’, gesteund door de Rooms-Katholieke kerk. Afwisselend wonnen beide partijen de verschillende verkiezingen. Vooral links bestond uit verschillende milities. Veel van die milities gebruikten geweld tegen met name de Rooms Katholieke kerk. Dit was met name het leger een doorn in het oog. Op 17 juli 1936 besloten enkele officieren tot een coup, hierbij gesteund door het Spaanse leger in Marokko dat onder leiding stond van Francisco Franco.

Als snel veroverden de rechtse nationalisten grote delen van Spanje. Simpel gezegd was het platteland voor rechts en waren de steden voor links. Na een goede week strijd was het zuiden, westen en noorden van Spanje, met uitzondering van het Baskenland voor de nationalisten en heersten de linkse republikeinen in Catalonië en een gebied grofweg tussen Madrid en Valencia. De nationalisten krijgen in de loop van 1936 steun van Duitsland en Italië, de republikeinen krijgen hulp van de Sovjet-Unie en de zogenaamde Internationale Brigades. Hierin vochten bekende wereldburgers als de Nederlandse schrijver Jef Last, maar ook George Orwell en Ernest Hemmingway. De grootmachten Frankrijk, Groot-Brittannië en de VS hielden zich afzijdig.

Na de eerste schrik, probeerden de republikeinen terrein terug te veroveren. Zoals bij Zaragoza. In de heuvels rond deze stad uit het lied van de Nits, ontstond een loopgravenoorlog waarin lange tijd weinig beweging zat. Dit schrijft George Orwell in ‘Saluut aan Catalonië’ als hij enige tijd aan het front in de buurt van Zaragoza verblijft.

Ik moet trouwens zeggen dat ik de hele tijd dat ik in Spanje was, erg weinig echt vechten heb meegemaakt. Al die tijd gebeurde er niets, nooit gebeurde er iets. Hoe ter wereld kon men een oorlog winnen met zo’n leger?

De daaropvolgende jaren bleven de invloedssferen redelijk stabiel, al golfden de frontlinies soms op en neer. Beide partijen maakten zich in hun gebieden schuldig aan slachtpartijen onder hun tegenstanders. Met name de Republikeinen gingen hier nietsontziend te werk. Het uitroeien van de katholieke kerk werd een formeel doel van de oorlog. Vele geestelijken, maar ook burgers van betere komaf werden zonder proces geëxecuteerd en kerken en kloosters werden platgebrand. Berucht is het bloedbad van Paracuellos Aan de andere kant werd natuurlijk vooral Guernica beroemd.

In de status quo kwam pas verandering na het Verdrag van München. Stalin zag zich steeds meer bedreigd door het oprukkende Duitsland en trok zich terug uit Spanje. Dit betekende het einde van de republikeinen. Zonder de steun van de Sovjet-Unie raakten zij danig verzwakt. Langzaam maar zeker veroverden de nationalisten steeds meer terrein. Op dit kaartje is de situatie van november 1938 te zien. Daarna ging het snel. In januari 1939 viel na zware gevechten Barcelona. In maart was Madrid aan de beurt en een paar weken later claimden de nationalisten de overwinning. De grote afrekening van nationalistische kant kon beginnen. Duizenden republikeinen werden in de daarop volgende jaren vermoord. Een groot aantal ontvluchtte Spanje en nog steeds zijn er meer dan honderdduizend Spanjaarden vermist. De grote leider is Generalissimo Franco.

Franco maakte van Spanje een monarchie zonder Koning. Daarom kon na zijn dood in 1975 de kleinzoon van Alfons XIII, Juan Carlos dan ook redelijk eenvoudig de troon bestijgen. Met als enige nawee de poging van Antonio Tejero om in 1981 het leger terug aan de macht te brengen.

Andere songs:

The Manic Street Preachers – If you tolerate this your children will be next (Met dank aan @Pletspulp, @Ereszet, @Hilketol)

The Clash – Spanish Bombs (Met dank aan @Pletspulp, @leonoreschrijft, @ereszet, @MvdBelt, @Hilketol)

Het album Spain in my Heart met liedjes uit de Spaanse Burgeroorlog (Met dank aan @Fzwaan, @Hilketol)

Phil Ochs – Spanish Civil War Song (met dank aan @Anna21mei)

PS. Hoewel de titel van dit lied lijkt afgeleid van het gelijknamige lied van Miles Davis, heb ik daar geen duidelijke link met de Spaanse Burgeroorlog kunnen ontdekken. Sketches of Spain van Miles Davis is gebasseerd op Concierto de Aranjuez, een concerto voor gitaar en orkest, gecomponeerd door Joaquin Rodrigo in 1939. Hij zal beïnvloed zijn door de Spaanse Burgeroorlog, maar de meeste aspecten in dit stuk zijn van persoonlijke aard.