Rückschlag, afgesneden door de ‘Spoorweg van de Hoge Venen’

Dit verhaal over een Duitse enclave in België begint in Luxemburg, bij het plaatsje Troisvierges. Dit ‘stadje van de drie maagden Geloof, Hoop en Liefde’ was al twee eeuwen een bedevaartsoord toen het aan het eind van de 19^e eeuw in de vaart der volkeren werd opgestuwd. De industriële revolutie bereikte nu ook de uithoeken van Europa.

Spoorweg van de Hoge Venen

In 1889 werd deze plaats per spoor verbonden met Aken, of eigenlijk beter gezegd Rothe Erde, een belangrijk industriegebied vlakbij Aken. Deze zogenaamde Vennbahn was een belangrijke schakel in het vervoer van kolen- en ijzererts in het westen van Duitsland en naar Luxemburg. Tegelijkertijd bood het de bevolking van de afgelegen Hoge Venen en de westelijke Eifel de mogelijkheid om in Aken in de fabrieken te gaan werken.

De Eerste Wereldoorlog

In 1914 klonk in Troisvierges het startschot voor de Eerste Wereldoorlog aan het Westfront. Op 1 augustus viel hier het 69^e infanterieregiment van de Duitsers het neutrale Groothertogdom Luxemburg binnen. Tevens werd de Vennbahn gebruikt om troepen te verplaatsen in de richting van Luik om zo België aan te vallen. De rest van de oorlog is geschiedenis en ik ga gelijk door naar de Vredesbesprekingen in Versailles. In de Spiegelzaal werd vanaf 1919 onderhandeld over het lot van Duitsland. Daar werd bepaald dat de Duitse landsdelen Eupen en Malmedy, die sinds 1815 Duits waren, bij België moesten worden gevoegd. Dit had tot gevolg dat de Vennbahn zich afwisselend op Belgisch en Duits grondgebied bevond. België vond dit erg bezwaarlijk voor de economische ontwikkeling van de nieuwe steden Eupen en Malmedy en wilde graag volledige zeggenschap over de spoorlijn. Op 27 maart 1920 werd door een speciale grensvaststellingscommissie de Vennbahn in zijn geheel dan ook aan België toegewezen.

Afgesneden

Op zes plaatsen sneed dit smalle stukje België dwars door Duits grondgebied. Op deze manier ontstonden er enclaves van Duitsland in België. De meest zuidelijke, Hemmeres aan de Our kwam in 1949,bij België en werd in 1958 tezamen met het bijbehorende stuk spoorlijn teruggegeven aan Duitsland. De overige vijf enclaves bleven tot vandaag de dag bestaan. En hoewel er geen grenscontroles plaatsvonden, wordt er toch onderhandeld over teruggave van de stukken spoorlijn tussen Duitsland en de enclaves. De kleinste van deze enclaves is het sinds 1972 bij Monschau horende Rückschlag. Dit slechts anderhalf hectare grote weiland met één huis erop wordt nu al bijna een eeuw door de spoorlijn, een weg, de Auf Aderich en een sloot van Duitsland gescheiden.

Fietsen

De Vennbahn werd na de Tweede Wereldoorlog steeds minder belangrijk. Allereerst werd het personenvervoer geschrapt. Zo reed op 17 november 1950 de laatste personentrein naar Troisvierges en werd in de decennia erna ook het vrachtvervoer steeds schaarser. De laatste treinen die over dit traject reden brachten tot 1989 militair materieel naar het oefenterrein bij Eisenborn. Daarna reeds nog korte tijd een toeristentrein over een deel van het traject en ook heeft men geprobeerd met railfietsen toeristen te trekken. Vandaag de dag is op een groot deel van het tracé de rails weggehaald, vervangen door een laag asfalt en omgetoverd tot fietspad. En zo kwam ik ook ooit in Troisvierges aan, op de fiets.