De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 15 (slot)

15^e etappe  Duinkerken – Parijs over 340 km (26 juli 1914)

Die zaterdag 25 juli 1914 houdt de wereld zijn adem in. Het ultimatum heeft de zaak in Europa op scherp gezet. “DE DREIGENDE OORLOG” kopt de Middelburgsche Courant in vette kapitalen. In Servië wordt druk vergaderd en in Rusland is het besef aanwezig dat ook dat land deels verantwoordelijk is voor de uitkomst van dit ultimatum. De toestand wordt daar als “zeer ernstig” beschouwd. Nogmaals wordt benadrukt dat Rusland zich achter Servië schaart. En tegelijk wordt gezegd dat het ultimatum logisch maar tegelijk fysisch onmogelijk is. We lezen ook dat Oostenrijk-Hongarije direct nadat het ultimatum is afgelopen en Servië niet positief reageert, het mobilisatiebevel geeft en direct met 350.000 man “met volle kracht tot den aanval” zal overgaan. Iedereen voelt dat een oorlog onvermijdelijk is.

Een dag later is het zondag. De laatste etappe is onderweg naar Parijs en in Nederland verschijnt alleen de Nieuwe Rotterdamse Courant. Daarin lezen we dat even na zes uur zaterdagavond het antwoord van de Servische regering op de nota – het ultimatum – van Oostenrijk-Hongarije ingediend. “Het antwoord wordt onbevredigend geacht.” lezen wij. De Oostenrijkse gezant verliet om twintig over zes Belgrado alweer. Wordt het oorlog? Ja het wordt oorlog. Alle betrokken landen mobiliseren hun legers en een paar dagen na de finish in Parijs breekt de oorlog uit. De rest is geschiedenis.

De winnaars

De renners, maar ook de toeschouwers langs de weg, weten nog niet dat ze naar een bijzondere etappe staan te kijken. Het is nog donker als de renners in Café des Arcades in Duinkerken hun handtekening op de startlijst zetten. Gaat het Henri Pelissier dan vandaag lukken om alsnog als eerste in Parijs aan te komen? Of wint Philippe als eerste Belg twee Tours op rij?

Als snel gaat Pelissier in de aanval. Helaas heeft hij pech dat ze het grootste deel van de route een stevige tegenwind hebben. Als eenzame vluchter is hij kansloos tegen het compacte peloton. Hij laat zich terugzakken en besluit te wachten tot ze vlakbij de hoofdstad zijn. Wat zijn nou 110 tellen? Die kan hij zelfs in de laatste kilometers nog pakken. Met nog iets meer dan 20 kilometer te gaan demarreert hij in Marly-le-Roi alsof zijn leven ervan afhangt. Hij gaat op de pedalen staan en kijkt niet achterom. Het is nu of nooit. Als het al een tijdje stil achter hem is, durft hij pas om te kijken. Het is hem gelukt. Nu doorfietsen en hopen dat de voorsprong genoeg is. Als hij bij Saint-Cloud de brug over de Seine overgaat wordt hij verrast door een haag van enthousiaste fans. Helaas helpen deze fans hem niet. Integendeel, de ruimte om tussen de toeschouwers door te fietsen is zo smal dat Pelissier bijna stil komt te staan. Hij probeert te schreeuwen dat ze aan de kant moeten om hem te laten winnen. Maar zijn stem weigert dienst. Een grote machteloosheid overvalt hem. Achter zijn ogen voelt hij dat hij niet gaat winnen. Als de eerste tranen over zijn wangen stromen, ziet hij drie renners aankomen. Aan kop herkent hij direct zijn grote rivaal Thys. Gevieren rijden zij naar de finish. Pelissier heeft nog wel de kracht om de etappe te winnen. Philippe Thys wint echter zijn tweede Tour de France. De voorsprong van 1’50” is tot dan toe de kleinste ooit in de Tour de France en dit record zal standhouden tot 1956*. Hoewel er uiteindelijk niets in het klassement verandert, is dit toch een bijzondere etappe geweest. Het is de allerlaatste etappe van voorlopig de laatste Tour. Pas in 1919 zullen de renners elkaar weer tegenkomen. Tenminste de renners die de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog overleven.

De Tour van 1914 is een bijzondere Tour. Uiteraard vanwege de vele verliezers. Maar ook vanwege de vele winnaars uit het verleden en de toekomst. Aan deze Tours doen veel oud-winnaars en toekomstige winnaars van ‘s werelds beroemdste ronde mee:

Louis Trousselier (winnaar 1905)

Louis Petit-Breton** (winnaar 1907 & 1908)

François Faber** (winnaar 1909)

Octave Lapize** (winnaar 1910)

Gustave Garrigou (winnaar 1911)

Odile Defraye (winnaar 1912)

Philippe Thys*** (winnaar 1913, 1914, 1920)

Firmin Lambot (winnaar 1919, 1922)

Leon Scieur (winnaar 1921)

Henri Pelissier (winnaar 1923)

Lucien Buysse (winnaar 1926)

** Helaas zijn deze winnaar ook verliezers

*** We zullen nooit weten of Philippe Thys de beste wielrenner alle tijden geworden zou zijn. Vier kansen op een Tourzege zijn hem ontnomen en dat had zijn totaal van drie makkelijk op 5, 6 en misschien zelfs 7 overwinningen kunnen brengen. Zeker ook gezien de kracht van de ploeg waarin hij rijdt. De ploeg Peugeot wint 12 van de 15 etappes en tien van haar renners staan bij de beste 13 in het eindklassement van de Tour van 1914.

De verliezers

Maar liefst 17 wielrenners die in Parijs aan de start staan, overleven de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog niet. Allemaal hebben zij een kort eerbetoon gekregen. Hier staan zij nog een keer onder elkaar:

Felix Preignac

Auguste Pierron

Pierre Stabat

Louis Bonino

Maurice Dejoie

Auguste Garnier

Emile Wirtz

Georges Tribouillard

René Cottrel

Henri Alavoine

Emile Lachaise

Emile Guyon

Emile Engel

Lucien Petit-Breton

Octave Lapize

Pierre Vugé

Francois Faber

Daarnaast sterven er in de oorlog nog veel meer wielrenners. Ik heb kort nog twee Fransen, een Duitser en een Oostenrijker het woord gegeven:

Auguste Trousselier

François Lafourcade

Alwin Vater

Ernst Franz

Enkele andere bekende wielrenners die na 1918 nooit meer op de fiets zullen stappen zijn:

Carlo Oriani; Italiaan en in 1913 winnaar van de Giro

Georges Parent: Fransman en oud-wereldkampioen stayeren op de baan

Emile Friol: Fransman en oud-wereldkampioen sprint op de baan

Marcel Kerff: Belg en 6^e in de Tour de France van 1903

* In de Tour de France van 1956 is het tijdsverschil tussen winnaar Roger Walkowiak en nummer 2 Gilbert Bauvin slechts 1’25”. Het allerkleinste verschil wordt gemaakt in de Tour de France van 1989. Greg Lemond heeft aan het eind 8 seconden voorsprong op Laurent Fignon.

Ik heb heel veel gehad aan:

de site Renners in de Grote Oorlog

het boek: The Shattered Peloton: The devastating impact of world War I on the Tour de France (Graham Healy)

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 10

10^e etappe  Nice – Grenoble over 323 km (16 juli 1914)

“Geen gevaar voor oorlog.” kopt het dagblad de Tijd bij een kort artikel waarin wordt gemeld dat de Minister van Oorlog van Oostenrijk-Hongarije met vakantie gaat. Is dit ijdele hoop of is het grootste gevaar op escalatie echt geweken? In het Nieuwsblad van het Noorden lezen we dat het Hongaarse Huis van Afgevaardigden over de betrekkingen met Servië heeft vergaderd. De verhouding tot Servië dient opgehelderd en ook de bejegening door de Serven van de Oostenrijks-Hongaarse bevolking in Belgrado is reden tot zorg. Voorlopige conclusie is dat oorlog niet onvoorwaardelijk de oplossing tot het conflict hoeft te zijn. Ligt hier de sleutel voor de vrede?

We lezen ook over de zorgen die in Parijs heersen over de staat van het Franse leger en de verdediging aan de oostgrens. Er wordt verzekerd dat eind 1915 het Franse leger bijna net zo sterk is als het Duitse leger nu. De New York Times meldt dat de Duitse staatsbank geld vasthoudt om in geval van oorlog voldoende financiële middelen achter de hand te hebben. Dit zou wel een teken zijn dat Berlijn rekening houdt met een oorlog. Opzienbarend is ook het telegram van de Duitse kroonprins aan een gepensioneerde luitenant-kolonel. Waarin hij spreekt over de Franse wraakzucht en Russische expansiedrift. “Feitelijk is deze voorbereiding niet meer te onderscheiden van gereedheid voor den oorlog en in het voorjaar van 1915 zal deze zoo volledig zijn, dat men iederen dag het binnenrukken kan verwachten van zoo geweldige legers als in Europa, ja op de gehele aarde, nog nooit aanschouwd zijn. Dan zal voor het Duitse Rijk en voor zijn bondgenooten de Schicksalsstunde slaan.” Dat er oorlog komt is dus duidelijk. Is de datum bedoeld als zand in de ogen van de Triple Entente of serieus bedoeld? Het past wel bij de tactiek van de overrompeling volgens von Schlieffen. De Tour de France gaat ondertussen de laatste fase in.

De winnaars

Deze etappe was eindelijk weer een kolfje naar de hand van Henri Desgranges. Blij dat hij na de Pyreneeën, drie jaar geleden ook de Alpen in de Tour heeft genomen. Vandaag gaat het dwars door de Alpen naar Grenoble. Naast de verwachte strijd, zijn er ook veel valpartijen. Zo knallen de nummers drie en vier uit het klassement, de Belg Jean Rossius en de Fransman Jean Alavoine in de afdaling van de la Colle-Saint-Michel tegen elkaar en komen ten val. Alavoine weet terug in de kopgroep te komen, maar Rossius verliest het contact en zijn derde plaats. Een groepje van vier, met daarin Henri Pelissier en Philippe Thys gaat gezamenlijk over de laatste klim van de dag, de 1246 meter hoge Col Bayard en van deze vier in Pelissier de snelste in de sprint. Hij wint daarmee zijn eerste etappe dit jaar, maar wint geen tijd op zijn grootste rivaal Thys. Aan de ene kant kan Desgrange tevreden zijn over de rit van vandaag, aan de andere kant is de top van het klassement al lange tijd hetzelfde. Komt hier nog verandering in?

De verliezers

Onderweg door de Alpen stappen ‘slechts’ vijf man af. Dit zijn echter niet de minsten. In de Tour van 2014 stapten binnen een week drie oud-winnaars af. In de Tour van 1914 zijn dat twee oud-winnaars en een toekomstige op een dag. Zo is daar Odile Defraye. Hij wint in 1912 de Tour de France en een jaar later ook nog eens Milaan-San Remo. Dit jaar kan hij de eerste vijf etappes goed meekomen. In de 5^e etappe wordt hij zelfs tweede. Een dag later verliest hij in de Pyreneeën echter bijna een uur en op weg naar Nice wordt hij door de hitte bevangen. Na een martelgang langs de boorden van de Middellandse Zee, komt hij ruim vier uur na de winnaar binnen. Hij weet dan al dat hij dit jaar Parijs niet gaat halen. Na de oorlog start Defraye nog drie keer in de Tour. Elke keer stapt hij al voor de Pyreneeën af.

Ook voor de 21-jarige Lucien Buysse is dit de laatste dag in de Tour de France. De pas 21-jarige broer van Marcel Buysse is bezig aan zijn eerste Tour en nog niet in de vorm die hij in de jaren ‘20 tentoon zal spreiden. In 1924 en 1925 heeft hij de pech dat hij in de ploeg van de Italiaan Ottavio Bottecchia fietst. Hij wordt respectievelijk derde en tweede achter zijn winnende kopman. In 1926 besluit hij in de zwaarste etappe die ooit in de Tour is gereden voor zijn eigen kansen te gaan. Bottecchia stapt die dag af en Buysse legt de basis voor zijn eerste en enige Tour-zege.

De derde renner die afstapt is de winnaar van 1910. Octave Lapize wordt op 24 oktober 1887 geboren in Montrouge. Voordat hij prof wordt behaalt hij al menig wielersucces. In 1907 wordt hij Frans kampioen veldrijden en op de Olympische Spelen van 1908 in Londen wint hij een bronzen medaille op de 100 kilometer op de baan. Als prof wint hij tussen 1909 en 1911 drie keer achter elkaar Parijs – Robaix. Ook wint hij drie keer Parijs – Brussel en een keer Parijs – Tours. Als hij in 1910 de Tour de France wint, pakt hij ook vier etappezeges. Daarna start hij nog vier keer in de Tour, maar haalt hij geen enkele keer Parijs. Wel wint hij nog twee etappes. Een paar weken na zijn afstappen breekt de oorlog uit en meldt hij zich als vrijwilliger bij het Franse leger. In het begin is hij ingedeeld bij de infanterie. Onder de indruk van de heldendaden van de Franse vliegenier Georges Guynemer* melde hij zich in de loop van de oorlog bij de luchtmacht. Tijdens een lesvlucht op 14 juli 1917 wordt zijn vliegtuig plotseling door vier Duitse vliegtuigen opgemerkt. Vlakbij Flirey, boven het front ten noordoosten van Nancy wordt hij neergehaald. Zwaargewond wordt hij naar het ziekenhuis van Toul gebracht, waar hij diezelfde dag aan zijn verwondingen overlijdt. Nadat hij eerst korte tijd op de militaire begraafplaats van Toul heeft gelegen, wordt hij op verzoek van zijn familie een paar maanden later herbegraven in Villers-sur-Marne.

 

* Georges Guynemer kreeg een sterrenstatus toe hij in luchtduel uitvocht met de Duitse held Ernst Udet. Toen hij merkte dat de machinegeweren van de Duitser dienst weigerden besloot hij niet verder te vechten. Hij groette zijn tegenstander en vloog terug naar de basis.  Hij sneuvelde op 11 september 1917 boven de Belgische loopgraven nabij Poelkappelle. Daar werd ook een standbeeld voor hem opgericht. Het verhaal gaat dat Ernst Udet en enkele collega-vliegers daar na de oorlog bloemen zijn komen neerleggen uit eerbied voor hun vroegere tegenstander.

De Tour van 1914. Een eerbetoon in 15 etappes, deel 8

8^e etappe Perpignan – Marseille over 370 km (12 juli 1914)

Zo halverwege de Tour wordt de situatie in Europa duidelijk spannender. Het Franse Temps meldt dat er een buitengewone militaire activiteit in Oostenrijk-Hongarije heerst. Er wordt melding gemaakt van troepenverplaatsingen van Boedapest naar de Servische grens. Aan de Servische kant ‘wordt eveneens hard gewerkt’ meldt de krant. Een kolom lager valt te lezen dat in datzelfde Boedapest een voormalige secretaris van koning Ferdinand van Bulgarije is opgepakt. Hij wordt verdacht van spionage voor Rusland. Een lang artikel over het gevaar van Japan als opkomende staat op zoek naar grondstoffen voor zijn snel groeiende bevolking en economie, eindigt met de volgende zin: “Gevaarlijker dan de Japanners zijn de twistzoekers en oorlogsstokers in Europa.” Tegelijk lezen we dat de landen van de Triple Entente (Rusland, Frankrijk en Engeland) Servië oproepen krachtiger tegen de anarchistische organisaties op te treden en tevens andere maatregelen te nemen, “Welke de openbare meening in Oostenrijk-Hongarije gerust kunnen stellen,” schrijft de Middelburger Courant op 11 juli. Van een Europese oorlog lijkt nog lang geen sprake. De renners kunnen met een gerust hart noordwaarts fietsen.

De winnaars

Vergeefs zoeken de renners langs de boorden van de Middellandse Zee naar verkoeling. Zelfs het beetje wind dat de renners weten te vangen, versterkt de hitte alleen maar. Verdoofd zoekt het peloton zijn weg naar Marseille. Zelfs een valpartij van leider Philippe Thys zet de anderen niet aan tot demarrages. Een groep van 25 rijdt het velodrome van Marseille binnen. Alsof men over voorkennis beschikt laat men oud-winnaar Octave Lapize deze etappe aan zijn palmares toevoegen. Het is namelijk zijn allerlaatste overwinning. In de top van het algemeen klassement verandert er niks, Thys blijft comfortabel op kop, voor Pelissier en Alavoine.

De verliezers

De grote verliezer van deze dag is Emile Engel. De etappe-winnaar van de rit naar Brest krijgt in de finale ruzie met een official van de Tour. Hij wordt vierde in de uitslag van de etappe en vindt waarschijnlijk dat hij op het podium thuishoort. Het komt tot een handgemeen en Engel wordt gediskwalificeerd. Hoewel Henri Desgrange nog bemiddeld heeft om Engel weer terug te krijgen in de Tour, zien we de Fransman niet meer terug. Hij komt als Emile Georges Engel op 5 april 1889 in Colombes op de wereld. Emile is prof tussen 1911 en 1914 en neemt twee keer deel aan de Ronde van Frankrijk. In 1913 wordt hij verdienstelijk 10^e en dit jaar wint hij zijn etappe. Zijn favoriete klassieker was Parijs – Tours. Hij rijdt drie keer top tien en na een 3^e plaats in 1910, is hij dit jaar zelfs 2^e geworden achter de Zwitser Oscar Egg. Zijn oudere broer Louis is eveneens beroepswielrenner. Als een paar weken na zijn uitsluiting de oorlog uitbreekt, komt hij bij het 72^e infanterieregiment terecht. Dit regiment is begin september bij de eerste slag om de Marne betrokken. Hier komt de snelle Duitse opmars richting Parijs tot stilstand en kan het von Schlieffenplan de prullenbak in. Tussen 5 en 12 september wordt er ten noordoosten van Parijs zwaar gevochten. Iedereen kent de verhalen van de taxi’s van Parijs die massaal worden ingezet om steeds meer militairen naar het front te vervoeren. Aan beide zijden vallen in een goede week tijd honderdduizenden slachtoffers. Het gevolg is dat de strijd verzandt in een vier jaar durende loopgravenoorlog. Een van de vermisten aan Franse kant is de oud-wielrenner Emile Engel. Op 25 mei 1917 wordt zijn overlijden officieel. Op 10 september 1914 is hij gesneuveld bij het plaatsje Maurupt-Le-Montois.

Een andere opmerkelijke renner in de Tour is de Tunesiër Ali Neffati. Hij was vooral een opvallende verschijning omdat hij altijd fietste met een fez op. Vorig jaar was hij de allereerste Afrikaan in de Tour. Helaas moest hij toen al in de 4^e etappe opgeven. In de eerste Pyreneeën-etappe is hij door een auto van de organisatie aangereden en moet hij eigenlijk de strijd staken. Hij mag twee dagen later toch weer van start. Helaas is dat uitstel van executie. In de etappe langs de Middellandse Zee geeft hij alsnog op. Hoewel hij na de oorlog weer naar Europa komt om te fietsen, rijdt hij nooit meer de Tour de France. Tenminste niet als wielrenner. Hij gaat zich vooral toeleggen op de zesdaagse en stopt in 1930 met fietsen. De tientallen jaren daarna is hij chauffeur voor de tourorganisatie. Op 19 april 1974 komt hij op 79-jarige leeftijd om het leven als hij wordt geschept door een tram.

Ik heb heel veel gehad aan:

de site Renners in de Grote Oorlog

het boek: The Shattered Peloton: The devastating impact of world War I on the Tour de France (Graham Healy)

De wielrenner en zijn dochter

Het regent al drie dagen onafgebroken en zijn peloton is op weg van Arras naar Carency. Korporaal Francois Faber kijkt om zich heen. Volgens de kalender is het al bijna twee maanden lente. Hij merkt er niets van. De grauwheid die al ruim negen maanden over Noord-Frankrijk ligt, heeft ook hier het landschap in haar greep.

“Bent u dé Francois Faber?” vraagt de soldaat naast hem.

“Ja,” zegt hij kortaf.

“Jongens, dit is Francois Faber, de Tourwinnaar,” schreeuwt de soldaat enthousiast.

Een enkeling kijkt even om, maar de massa beweegt zich met dezelfde traagheid voort. Francois snapt dat wel. Er is slechts één ding belangrijk; overleven. De Tour de France die hij in in 1909 won, lijkt een eeuwigheid geleden. Ook de etappes die hij de laatste Tour won, kan hij zich amper nog herinneren. Niet lang daarna brak de Grote Oorlog uit. Hij denkt aan Michelle, zijn vrouw. Hij pakt voor de zoveelste keer de brief die zij hem een paar maanden geleden heeft geschreven. Na allerlei ditjes en datjes staat het helemaal onderaan: “Wij krijgen een kind!”

Drie weken na het uitbreken van de oorlog meldde hij zich bij het Vreemdelingenlegioen. Sinds die 22^e augustus 1914 heeft hij Michelle niet meer gezien. Ze was toen dus net zwanger. Hun kind kan nu elk moment worden geboren. Misschien is hij zonder het te weten al vader.

“Denkt u dat er dit jaar nog een Tour de France komt?” vraagt dezelfde soldaat die nog steeds naast hem loopt.

“Misschien,” zegt hij zachtjes terwijl hij naar beneden kijkt. Hij ziet de modderklodders als glimmende naaktslakken van zijn laarzen glijden. Ondertussen sijpelt het water langzaam langs zijn rug naar beneden. Aan de rillingen raakt hij nooit gewend. Hij hoopt ook dat de oorlog snel is afgelopen. Of hij dan weer op de fiets stapt weet hij nog niet. Op dit moment kan hij alleen maar aan morgen denken. Als de loopgraven weer voor enige tijd zijn thuis zullen zijn. De laatste keer verloor hij een paar van zijn beste soldaten. De meesten zonder hun vijand te hebben gezien.

De volgende ochtend wordt hij al vroeg wakker van het artilleriegebulder. Zij zitten nog in de achterste loopgraven. Na de eerste aanval die op deze artillerieaanval volgt, zal zijn peloton naar voren trekken. De volgende aanval is dan voor zijn peloton. Waarschijnlijk ergens vanmiddag. Hij gaat naar buiten en loopt gebukt door de loopgraaf. Ook hier moeten ze oppassen voor Duitse sluipschutters. Hij ziet dat zijn soldaten zich ook aan het klaarmaken zijn. Hij wil net de soldaat die gisteren naast hem liep aanspreken als hij zijn naam hoort roepen. Op een drafje komt er een ordonnans op hem afgelopen.

“Korporaal Francois Faber?” vraagt de man als hij vlakbij hem tot stilstand komt.

“Ja, dat ben ik.”

“Een telegram voor u.” Met de motorhandschoen tussen zijn lippen haalt hij een papier uit zijn tas. “Alstublieft.” Hij wacht het dankjewel niet af, doet zijn handschoen weer aan en rent terug naar zijn motor.

Francois vouwt het telegram open en leest snel het bericht waar hij al dagen op hoopt.

“Ik heb een dochter!” roept hij uit. Met beide handen omhoog maakt hij een kleine vreugdesprong. Vrijwel tegelijkertijd klinkt er een droge knal. Als Francois weer terug op de grond komt, zakt hij direct door zijn knieën. Terwijl zijn rechterhand naar zijn borst gaat, valt hij voorover in de modder. Het telegram hangt als bevroren boven de loopgraaf.

Naschrift

Francois Faber was niet de enige Tourwinnaar die tijdens de Eerste Wereldoorlog sneuvelde. Ook zijn voorganger Lucien Petit-Breton en zijn opvolger Octave Lapize overleefden de Grote Oorlog niet.

 

Dit verhaal werd eerder gepubliceerd op http://www.schrijfbloq.nl