Muziek&Geschiedenis: Kaap’ren varen – Fungus

Toen ik van dit volkslied over de Walvisvaart, dat in 1974 door Fungus op de plaat werd gezet, een verhaal in 140 tekens had gemaakt, twijfelde ik. Het leek mij veel te makkelijk. Sommige woorden uit het lied, kwamen haast letterlijk terug. Daarnaast bevat het lied verder weinig extra tekst die verwarrend zou kunnen werken. Mijn verbazing was dan ook groot dat er zoveel verschillende antwoorden binnen kwamen. Waarbij de Beatles met I am the Walrus* wel een van de favorieten was. Daarnaast was bij degenen die het lied goed hadden vaak de historie erachter nog lastig te achterhalen. Om daarop verder in te gaan laat ik eerst de hele liedtekst zien:

Al die willen te kaap’ren varen
Moeten mannen met baarden zijn
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, die hebben baarden
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, zij varen mee

Al die ranzige tweebak lusten
Moeten mannen met baarden zijn
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, die hebben baarden
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, zij varen mee

Al die deftige pijpkens smoren
Moeten mannen met baarden zijn
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, die hebben baarden
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, zij varen mee

Al die met ons de walrus killen
Moeten mannen met baarden zijn
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, die hebben baarden
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, zij varen mee

Al die dood en duivel niet duchten
Moeten mannen met baarden zijn
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, die hebben baarden
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, zij varen mee

Al die willen te kaap’ren varen
Moeten mannen met baarden zijn
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, die hebben baarden
Jan, Pier, Tjoris en Corneel die hebben baarden, zij varen mee
die hebben baarden, zij varen mee
die hebben baarden, zij varen mee

In de titel en het eerste couplet wordt er gesproken over ‘Kaap’ren varen.’ Dit wordt ten onrechte nog wel eens verward met het kaapvaren* oftewel piraterij. Bekend in onze omgeving waren bijvoorbeeld de Duinkerker kapers in de 16^e en 17^e eeuw. Hier wordt bedoeld het omzeilen van kapen (uitstekende rotspunten met hun gevaarlijke stromingen) in het algemeen. Dus niet specifiek het omvaren van de Kaap de Goede Hoop of van Kaap Hoorn*. Dit laatste is ook niet logisch omdat dit lied over de walvisvaart gaat. Die speelde zich wat betreft Nederland in die tijd af in het noordelijk deel van de Atlantische Oceaan en de Noordelijke IJszee.

Het tweede couplet heeft het over ‘ranzige tweebak’. Dit is de bedorven scheepsbeschuit, vaak het enige voedsel aan boord van de Hollandse schepen in de 17^e eeuw. Tegelijkertijd kwam er toen aan boord veel scheurbuik voor. Later bleek dat dit kwam door de langdurige tekorten aan vitamine C. De Engelsen waren de eersten die een verband legden tussen de symptomen van scheurbuik en het eten van citrusvruchten. Doordat zij de ziekte met citroensap te lijf gingen, kregen de Engelse zeelui de bijnaam Limeys. In de 18^e eeuw kwam met erachter dat ook zuurkool scheurbuik voorkwam.

In het derde couplet worden ‘deftige pijpkens gesmoord’. In de 16^e eeuw kwam de tabak uit Amerika naar Europa. In de 17^e eeuw werd de tabak door zeelui veelal gerookt in witte stenen pijpen. Deze zogenaamde Goudse pijpen werden in Gouda en omgeving gebakken uit klei. Voor het begin van de massaproductie waren dit hele sjieke pijpen. Wie kent niet het beeld van de bebaarde zeeman met pijp? In de moderne beeldcultuur heeft zeeman en stripheld Popeye die baard weliswaar verloren, maar die pijp steekt fier uit zijn mond.

In het vierde couplet blijkt dat het hier niet zomaar zeelui betreft, maar walvisvaarders. Schepen die op walvisvaart gingen vingen ook altijd veel walrussen. Op beide dieren werd gejaagd vanwege de traan.Niet te verwarren met levertraan**. De eerste Nederlandse walvisvaarder was in 1613 Willem Cornelisz. van Muyden. Hieronder een verslag van zijn vangst die hij na een succesvolle reis aan de concurrent, Engeland moest afgeven:

“Boots moest zijn schip en de goederen in handen der Engelsen stellen. Uit zijn schip werden gelost 96 pijpen en 26 okshoofden spek, 2 pijpen en 25 okshoofden traan, 1519 vinnen (= walvisbaarden) en 61 stuks walrushuiden, sloepen, harpoenen, touwwerk, twee grote koperen ketels (deze werden later aan Van Muyden teruggegeven), twee grote treeften (hierop werden de ketels voor het koken van de traan geplaatst) en ledige vaten. Uit de Neptunus werden gelost 29 pijpen, 8 okshoofden en een tiers spek, een pijp, een ponsoen, 38 okshoofden, 2 tonnen en 1 tiers traan, 638 walvisbaarden en 39 walrustanden alsmede ledige vaten, kuipersgereedschap, kapbakken en traanbakken e.a., die op het land lagen. De veertien walvissen, die nog niet verwerkt waren, werden hun ook door de Engelsen ontnomen.” 

Tot die tijd waren het vooral de Basken die zich met de walvisvaart bezighielden. In 1614 werd de Noordse Compagnie opgericht. Deze had wat betreft Nederland het alleenrecht op de walvisvangst die zich toen vooral rond Spitsbergen afspeelde. Smeerenburg de traan (=smeer) werd verwerkt. Dit octrooi liep in 1642 af en vanaf dat moment ontstond er een wildgroei in de walvisvaart. Een kleine 30 jaar later zwommen er al bijna geen walvissen meer in de wateren rond Spitsbergen. Hoewel het jachtgebied steeds groter werd, was het grote succes voorbij. Toen er in de noordelijke wateren vrijwel geen walvis meer rondzwom hield in 1873 Nederland de walvisvaart helemaal voor gezien. Op datzelfde moment bouwde men in andere landen schepen waarop dode walvissen direct konden worden verwerkt en men niet meer naar een havenplaats als Smerenburg hoefde uit te wijken. Dit maakte de walvisvaart naar de antarctische wateren rond de Zuidpool mogelijk. Nederland heeft alleen na de Tweede Weredloorlog nog kort aan walvisvangst gedaan. Vooral gedreven door de schaarste van oliën en vetten. De oprichting van de Nederlandse Maatschappij voor de Walvischvaart (NMW) viel echter bijna samen met die van de Internationale Walvisvaartcommissie (IWC). Naast de Willem Barendsz I en II wilde de NMW de vangst uitbreiden en schafte een modern nieuw schip aan. Net op dat moment stelde het IWC vangstquota in. Nederland moest met minder Walvissen genoegen nemen. In 1964 werd het nieuwe schip aan Japan verkocht en kwam de Nederlandse walvisvaart ten einde.

In het laatste couplet staat waar een echte zeeman altijd aan moest voldoen. Onbevreesd en onverschrokken moet hij de onbekende zeeën tegemoet treden. Daarmee is dit niet alleen een lied waarin over de walvisvaart in het bijzonder wordt verhaald. Ook wordt er verteld waar een zeeman vroeger aan moest voldoen. Met al belangrijkste eigenschap de baard. Want aan boord van de schepen van de verschillende Hollandse compagnies was geen plaats voor de man met een scheermes.

PS. Twee andere liederen over de walvisvaart:

Miguel Biard & Patrick Denain (met dank aan @Anna21mei)

The Last Great America Whale – Lou Reed (met dank aan @RinaRosier)

*Ik beloon iedereen die Kaap’ren varen en I am the Walrus noemde toch met 1 punt

** Volgens mij is iedereen die een paar jaar ouder is dan ik, nog met dit onsmakelijke goedje grootgebracht.

Ossip Zadkine – De Verwoeste Stad (1953) Kunsttweet 18

14 mei 1940. Het centrum van Rotterdam wordt door bommen uit Duitse vliegtuigen met de grond gelijk gemaakt. Op deze manier wilde Duitsland een hapering van de Blitzkrieg voorkomen. Onder de dreiging dat steden als Utrecht hetzelfde lot zouden treffen capituleerde Nederland nog diezelfde dag. De Tweede Wereldoorlog was voor ons land op dat moment vijf dagen oud. Het zou ook het begin van een trend worden die eindigde op 9 augustus 1945. Op die dag viel de tweede atoombom ooit, op de Japanse stad Nagasaki. Een paar dagen later capituleerde Japan en was de Tweede Wereldoorlog ten einde. In de jaren daartussen waren vele steden met vooral burgers het doelwit van  bombardementen. Wat feitelijk begon met een oefening op Guernica (zie ook kunsttweet op 25/2) werd een steeds verder geperfectioneerd intimidatie-middel. Eerst door de Duitsers om de geallieerden op de knieën te krijgen en later van diezelfde geallieerden om de as-mogendheden tot overgave te dwingen. Na Rotterdam volgden onder andere Coventry, Hamburg, Dresden, Hiroshima en dus Nagasaki (zie ook Muziek&Geschiedenistweet op 9/10).

Toen de Russisch-Franse beeldhouwer Ossip Zadkine vlak na de oorlog met de trein door Rotterdam reed, kreeg hij inspiratie voor het beeld ‘De Verwoeste Stad’. In 1947 is op tentoonstellingen in Praag en Berlijn een kleine versie van dit beeld te zien. Vanaf dat moment zetten verschillende personen zich in om dit beeld meer dan levensgroot in Rotterdam verwezenlijkt te krijgen. Op 24 april 1953 wordt het beeld uiteindelijk onthuld op de plek waar het nog steeds staat; Plein 1940 aan de Leuvehaven. Het laat een man zonder hart zien, symbool voor het hart van Rotterdam dat verloren ging bij het bombardement. Hij heft zijn armen naar de hemel waaruit die 14^e mei de bommen vielen. Het gezicht toont het leed dat de inwoners van de Maasstad werd aangedaan.

Afgelopen zomer was ik voor de tweede keer in het Franse plaatsje Les Arques iets ten noorden van Cahors. Hier kocht Zadkine in 1934 een huis en woonde hij een groot deel van zijn leven. Vandaag de dag is dit huis als dependance van het Zadkine-museum in Parijs ingericht. In en rond dit museum vinden we een paar prachtige beeldhouwwerken, de meeste in hout. Zeker gezien de locatie, in de crypte van de naastgelegen kerk, was ik het meest onder de indruk van zijn Pietà. Het beeld van de dode Jezus op schoot bij Maria. In een paar abstracte halen, is Zadkine erin geslaagd het leed op het gezicht te beeldhouwen. Eenzelfde leed dat hij ‘De Verwoeste Stad’ heeft meegegeven.

 

PS. Om de link in de richting van mijn muziek&geschiedenis-tweets te vervolmaken hieronder een lied over hetzelfde Rotterdam, “Stad zonder hart”.

 

Frederique Spigt – Rotterdam:

Muziek&Geschiedenis: Enola Gay – OMD

In het grootste geheim waren in de Tweede Wereldoorlog wetenschappers onder leiding van Robert Oppenheimer* bezig met de ontwikkeling van de atoombom. Dit gebeurde op verschillende locaties in de Verenigde Staten, met als bekendste Los Alamos in New Mexico. Onder het grote publiek werd dit later bekend als het Manhattan Project. Dit leidde uiteindelijk tot de twee atoombommen die in augustus 1945 een einde zouden maken aan de oorlog in Azië.

Op 6 augustus steeg een B29 bommenwerper op vanaf Tinian een eiland van de Marianengroep. Een dag eerder had de gezagvoerder, Paul Tibbets, haar omgedoopt tot de Enola Gay, de voornamen van zijn moeder**. Aan boord van het vliegtuig lag ‘s werelds eerste atoombom, met de misplaatste bijnaam Little Boy. Voor de rest was het vliegtuig bijna helemaal leeggehaald om zo hoog mogelijk te kunnen vliegen. Onkwetsbaar voor het Japanse afweergeschut. Om kwart over acht die ochtend liet het de bom vallen boven de Japanse havenstad Hiroshima. Door de ontploffing kwamen vrijwel direct bijna 80.000 mensen om het leven. Dit aantal was vooral door de radioactieve straling aan het eind van 1945 opgelopen tot 140.000. Nadat een tweede atoombom drie dagen later Nagasaki trof, gaf Japan zich over en was de Tweede Wereldoorlog voorbij.

De atoombommen op Hiroshima en Nagasaki worden altijd als een aanval zonder precedent beschouwd. Eigenlijk doen de bommentapijten die de Duitse steden aan het eind van de oorlog teisterden hier niet veel voor onder. In totaliteit vielen bij deze bombardementen ook honderdduizenden burgerslachtoffers en werden hele steden met de grond gelijk gemaakt. De beroemdste voorbeelden zijn natuurlijk Dresden en Hamburg . Ook steden als Keulen, Lubeck en Pforzheim werden grotendeels vernield. Over de zin van al deze bombardementen is nadien weinig discussie mogelijk geweest. De vraag: “Waren deze bombardementen al deze slachtoffers waard?” zal pas over enkele generaties worden beantwoord.

Het lied waarin ik in mijn verhaal naar verwijs is Enola Gay van Orchestral Manoeuvres in the Dark. Een protestsong uit 1980. Door te verwijzen naar de bom op Hiroshima protesteert de band tegen het Navo-dubbelbesluit. Hierdoor zouden er nucleaire kruisraketten worden geplaatst in o.a. Nederland en Groot-Brittannie.

Verwijzingen in het lied:

“Is mother proud of Little Boy today?” Niet alleen naar de bom zelf, maar ook naar Paul Tibbets die het vliegtuig naar zijn moeder noemde.

“It’s 8:15, and that’s the time that it’s always been” De tijd van de ontploffing van die 1^e atoombom boven Hiroshima. Voor velen stond toen de tijd voor altijd stil.

Naast dit lied zijn er nog een paar songs waar de atoombom op Hiroshima een rol speelt.

Rush – Manhattan Project 

Iron Maiden – Tailgunner 

Legend – Hiroshima 

Bjorn Afzelius – Hiroshima

Wishfull thinking – Hiroshima (remember)

Jim Couza – Cranes over Hiroshima over het meisje Sadako Sasaki

Penderecki – Threnody for the Victims of Hiroshima 

Gary Moore – Hiroshima 

 

 

Paul McCartney & Yoko Ono – Hiroshima Sky (is always blue) Met dank aan @fzwaan

* Sting zong in zijn Russians; “How can I save my little boy from Oppenheimers deadly toy” (0.55)

** Zij was weer vernoemd naar een boek uit 1886; ‘Enola; or, Her fatal mistake’ van Mary Young Ridenbaugh. Hieronder een citaat uit het boek:

He is the bird of ill omen.

How harsh his midnight cry!

It seems to shriek, in mournful sounds,

Death! Death!

Het regent op de beurs – Tweetverhaal bij de foto; 7 september 2011

Bij de foto:

Het regent in Tokyo. Met op de achtergrond de dalende koersen op de Nikkei-index. [Bron: BBC]

 

 

 

 

 

 

 

 

Schuilen (Rampenoefening Japan) – Tweetverhaal bij de foto; 6 september 2011

Bij de foto’s:

Rampenoefening op Japanse basisschool op eerste schooldag van het nieuwe jaar. [Bron BBC]

Toen ik de foto hierboven zag moest ik aan mijn jeugd denken. De Koude Oorlog was op zijn heetst. De Cuba-crisis net achter de rug. De BB op volle sterkte. Regelmatig doken wij in de laagste klassen van de lagere school onder de schoolbanken. Bij een eventuele aanval met atoombommen moest dit ons beschermen tegen het plafond dat zeker ook naar beneden zou komen. Ik heb in die tijd nooit een moment getwijfeld aan het nut van deze oefeningen. Als ik daarnaast dan ook nog een soort hittebestendige theemuts op zou hebben moeten doen, dan had ik dat zeker gedaan.

 

 

 

 

Het tweetverhaal bij de foto: Japan 13 april 2011

Family photos that were covered in mud from the tsunami are cleaned and dried at a volunteer center in Ofunato, Iwate prefecture in Japan.[Toru Hanai/Reuters]

Het tweetverhaal bij de foto: Japan 30 maart 2011

Elementary school children’s bags are seen gathered near the tsunami-hit Okawa Elementary School in Ishinomaki, Miyagi Prefecture, northeastern Japan, March 28, 2011.

REUTERS/Yuriko Nakao

Regelmatig een tweetverhaal van exact 140 woorden bij een bijzondere nieuwsfoto. Ik ga zelf op zoek, maar ook ideeën van jullie zijn meer dan welkom. Dat hoeft niet een nieuwsfoto te zijn. Een mooie foto met een verhaal is ook meer dan welkom.

Een kunstwerk in 140 tekens: De Grote Golf van Kanagawa – Katsushika Hokusai (± 1830)

‘De Grote Golf van Kanagawa’ is geen schilderij maar een houtsnijdruk. Dit is het bekendste kunstwerk uit de serie ‘Zesendertig gezichten op de berg Fuji.’ Dit is een serie van 46 houtsnijwerk afbeeldingen van de de beroemdste berg van Japan, de Fuji. Hokusai maakte deze houtsnedes tussen 1827 en 1833.

Toen ik vorige week met van Gogh bezig was, kwam ik dit schilderij van hem tegen. De courtisane illustreert de interesse van Van Gogh en zijn tijdgenoten in Japan en de Japanse prentkunst. Dit is een vrije kopie van een prent van de Japanse kunstenaar Kesai Eisen, die in 1886 op de omslag van een themanummer van het tijdschrift Paris Illustré stond. Ook de Japanner Hiroshige is door hem gekopieerd; De Brug in de Regen.

Bij het zien van beide schilderijen moest ik direct aan ‘De Grote Golf van Kanagawa’ van Hokusai denken. Zeker in combinatie met de ramp die Japan twee weken geleden trof.

Hoewel het hier om een ‘gewone’ golf gaat, denken sommige kenners dat Hokusai hier een tsunami heeft verbeeld. Zeker ook omdat Kanagawa ooit is getroffen door een zware tsunami.

Voor velen was de tsunami van 2004 de eerste kennismaking met dit fenomeen. Maar met name de landen en eilanden in en rond de Stille Oceaan, en dus ook Japan, worden regelmatig getroffen door tsunami’s. Het is dan ook niet vreemd dat het fenomeen een Japanse naam heeft gekregen. Tsunami is Japans voor havengolf.

Zelfs ons ‘Koninkrijk’ is ooit getroffen door een gigantische tsunami. Dat was wel in een tijd dat wij nog een koloniale macht waren. Op 27 augustus 1883 barstte in de Straat Soenda tussen Java en Sumatra de Krakatau uit. Bijna de hele ruim 800 meter hoge vulkaan werd opgeblazen. De knal waarmee dit gebeurde werd tot in Australië en Afrika gehoord. De as bleef jaren in de atmosfeer hangen en was ook in Europa zichtbaar. Er ontstond door al dit geweld een enorme tsunami. Volgens sommige ooggetuigenverslagen tot 55 meter hoogte. Hollanders op een 35 meter hoog heuveltje langs de kust waanden zich veilig. Ze werden volkomen verrast door de vloedgolf en niemand overleefde deze golf. In totaal vielen er ruim 36.000 slachtoffers.

Ik wil hier nog twee andere tsunami’s vermelden. Allereerst die van 1 april 1946. Een niet eens zo zware aardbeving nabij de Aleuten (7,8) veroorzaakte een grote Tsunami. Op de Aleuten zelf vielen slechts 5 doden (allen vuurtorenwachter op de Scotch Cap vuurtoren). Op Hawaii vielen er 159 doden. Wrang is dat sommige slachtoffers daar de waarschuwingen voor de tsunami afdeden als een 1-aprilgrap. Deze tsunami heeft er wel toe geleid dat er rond de hele Stille Oceaan een waarschuwingssysteem werd opgezet. Een dergelijk systeem werd dus pas na 2004 ook rond de Indische Oceaan opgetuigd.

Alle bekende tsunami’s vallen qua grootte in het niet bij de Lituya Bay (Alaska) megatsunami uit 1958. Door een aardbeving in de buurt viel er een stuk rotswand in de baai en dat veroorzaakte aan de overkant een tsunami van maar liefst 524(!) meter hoog. Dankzij de afgelegen ligging vielen er slechts twee doden. Twee ooggetuigen die met hun bootje in de baai voeren, overleefden deze tsunami zelfs.

Hopelijk was voor de roeiers op de houtsnijdruk van Hokusai het lot ook gunstig gezind.

 

Het tweetverhaal bij de foto: Japan 21 maart 2011

A man takes a look at pages from his own family photo album that he discovered in the wreckage a week after the disasters hit Rikuzentakata in Iwate prefecture on March 18. (Kazuhiro Nogi/AFP/Getty Images)

Regelmatig een tweetverhaal van exact 140 woorden bij een bijzondere nieuwsfoto. Ik ga zelf op zoek, maar ook ideeën van jullie zijn meer dan welkom.

Het tweetverhaal bij de foto: Japan 16 maart 2011

A baby is tested for radiation in Nihonmatsu, Fukushima Prefecture, March 15, 2011. Panic swept Tokyo on Tuesday after a rise in radioactive levels around an earthquake-hit nuclear power plant north of the city, causing some to leave the capital or stock up on food and supplies. (Reuters/Kyodo)

Een experiment. Dagelijks een tweetverhaal van exact 140 woorden bij een bijzondere nieuwsfoto. Ik ga zelf op zoek, maar ook ideeën van jullie zijn meer dan welkom.